Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Kıdem tazminatının tamamlayıcı emeklilik sistemi (TES) ile birleştirilerek karma model oluşturulması planlanıyor. Bunun için kıdem tazminatı Fonu kurulacak. Tamamlayıcı emeklilik sistemi TES “karma ve tercihli” olmak üzere iki bölümden oluşacak. Yeni sistemdeki teşviklerle 30 günlük kıdem hakkı 31 güne çıkıyor. Tercihli sistemde, işçi, işveren ve devletin katkı sunduğu plan olacak. Tamamlayıcı emeklilik sistemine devlet yüzde 1 oranında katkı verecek. Bugün yüzde 8’lerde olan kıdem alanların oranı yüzde 100’e çıkacak. Tamamlayıcı emeklilik sigortası sistemiyle (TES), hem kıdem tazminatında kazanılmış mevcut hakların korunması hem de ilave emeklilik desteği sağlanması amaçlanıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı, sistemi “Güvence, hakkaniyet, şeffaflık, sürdürülebilirlik” olmak üzere 4 ayak üzerine oturttu. Yeni modelde, ” gelirlerinin işletilmesi, işverenin devlet desteğiyle emeklilik finansmanına dâhil edilmesi, tamamlayıcı emeklilik, çalışanların korunması” esas alınıyor Yeni Sistem Nasıl İşleyecek? Mevcut kıdem tazminatı sistemi her hizmet yılına karşılık 30 günlük ücret üzerinden ödeniyor. Yeni sisteme göre 30 günlük kıdem tazminatının 19 günü mevcut sistemdeki gibi devam ederken, 11 günü ise Kıdem Tazminatı Fonu’nda birikecek. Yeni sistemde yüzde 5.33 kıdem hakkı eski kıdem tazminatı hükümlerine uygun olarak korunurken yüzde 3 işveren katkısı çalışanın bireysel fon hesabına aylık olarak yatırılacak. Böylece çalışan, sözleşmesi kıdem tazminatını hak edecek şekilde sonlandırılmış ise yüzde 5.33 (19 gün) kıdem tazminatını alacak, yüzde 3’lük (11 gün) prim de fon hesabında tutulacak. Böylece sendikaların “Kırmızı çizgimiz” dediği yüzde 8.33 (30 gün) ile bir hak kaybı söz konusu olmayacak. Fon’a yapılacak kesinti oranı nemalandırılarak kıdem tazminatı 30 günün çok üzerine çıkarılmış olacak. Bu Sisteme Geçiş Zorunlumu Olacak? Sistemin 1 ocak 2022 de başlaması planlanıyor bu haliyle yasallaşırsa 1 ocak 2022 tarihi itibarıyla tüm çalışanlar karma TES’e dahil olacak sonra dileyen çalışan isteğe bağlı TES’e geçebilecek. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, Bu hususu “Emeklilikte birinci basamak Sosyal Güvenlik Kurumu’nca sağlanıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile çalıştığımız ikinci ve üçüncü basamak emeklilik sistemlerini etkinleştiriyoruz. Temel hedef emekli olunduğunda daha iyi gelir seviyesi sağlamak. Kazanılmış haklar korunacak. Yeni sisteme bir aktarım söz konusu olmayacak” şeklinde açıkladı. Geçmiş Döneme Ait Kıdem Hakkım Ne Olacak? Şu anda çalışanlar her çalıştıkları yıl için 30 günlük son brüt ücretleri üzerinden işten çıktıklarında tazminat alıyor. Yeni sistemde ise İlgili kanunun yürürlüğe girmesiyle tüm çalışanların kıdem tazminatına tabi geçmiş döneme ilişkin hakları aynı şekilde ve aynı şartlara tabi olarak korunacak. Dolayısıyla 1 Ocak 2022’den sonra kıdem tazminatını hak edecek şekilde işten ayrılan çalışan geçmiş kıdem tazminatını alabilecek. Çalışanın TES öncesi çalışmalarından dolayı yeni sisteme bir aktarım yapılmayacak. Yeni modelde, yüzde 5,33 kıdem hakkı eski kıdem tazminatı hükümlerine uygun olarak korunurken yüzde 3 işveren katkısı çalışanın bireysel fon hesabına aylık olarak yatırılacak. Böylece çalışan, sözleşmesi kıdem tazminatını hak edecek şekilde sonlandırılmış ise yüzde 5,33 (19 gün) kıdem tazminatını alacak, yüzde 3’lük prim de fon hesabında tutulacak. Bir çalışanın iş veya hizmet sözleşmesi, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebeplerle sona ererse çalışılan iş yerindeki süreler için işveren katkı payı ile devlet katkısı toplamının yüzde 50’si TES sigorta hesabına aktarılacak, yüzde 50’si çalışanın hesabında kazanılmış hak olarak tutulacak. Çalışan istifa ettiğinde bireysel fon hesabındaki tutarlar kazanılmış hak olarak kendisinde kalacak. Her ne durumda olursa olsun çalışanın kendi katkısı bireysel fon hesabında birikecek. TES sigorta hesabına aktarılacak tutar, varsa hukuki süreç kesinleşinceye kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek.
Katılımcı, 60 yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanacak. Talepte bulunanlara emeklilik hesabındaki birikimlerinin yüzde 25’ini geçmemek üzere defaaten ödeme yapılabilecek. Ödeme oranı toplamı (emeklilik ve kısmi çıkış toplamı) yüzde 30’u geçemeyecek. Kalan tutar aylık olarak ödenecek. Emekliliğe hak kazanan katılımcıya, bireysel TES hesabındaki birikimlerin, programlı geri ödeme veya yapılacak yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında ödenmesi esas olacak Asgari ücretli bir çalışan 25 yıl sistemde kalırsa emekli maaşına, TES sayesinde bugüne göre 300 ile 566 lira arasında ilave maaş alabilecek. Çalışanın kendi katkısı her durumda bireysel fon hesabında birikecek. TES sigorta hesabına aktarılacak tutar, varsa hukuki süreç kesinleşinceye kadar çalışanın hesabında blokeli olarak bekletilecek. Yeni sistemde de SGK’ya bağlı olarak prim ve yaş şartı ile emekli olunacak. BES’teki haklar arzu edilirse tamamlayıcı emekliliğe dâhil edilecek, isteyen asgari miktarın üzerinde fona katkı yaparak birikimini artırabilecek. TES’e işe yeni girenler girecek, emekliliğine uzun süre kalanlara tercih hakkı sunulacak. Yüzde 50’si TES sigorta hesabına aktarılacak, yüzde 50’si çalışanın hesabında tutulacak.
Çalışanın bu parayı 60 yaşından önce sadece evlilik, konut alımı, sağlık gibi gerekçelerle çekebilmesi öngörülüyor. Buna göre;
Yukarda anlattığımız evlilik ,konut alımı dışında çoklu yararlanım halinde kısmi çekiliş hallerinin tamamı için her halükarda kısmi çıkış oranının %20 sini geçmemek üzere defaten ödeme yapılabilecek Mahkeme veya Arabulucuya Gitmiş Tazminatlar Ne Olacak? Bu yeni sistemde geçmiş haklar korunduğu için hukuki süreçteki tazminatlarda bir değişiklik olmayacak hukuki süreç sonucuna göre işlem görecek Çalışan Firma Değiştirdiğinde Fon Hesabı Ne Olacak? Çalışan işverence haklı fesih dışında işten çıkarılırsa veya istifa ederse bireysel fon hesabındaki son çalıştığı firmadaki çalışma dönemine ait biriken tutar aynen korunacak Emeklilkte Fondaki Para Toplu Olarak Verilecekmi? Çalışan emekli olduğunda hesabında biriken tutarın %25 ine kadar toplu olarak alabilecek bireysel fon hesabında kalan tutar aylık olarak ödenecek. İstifa Ettim Birikimlerim Ne Olacak? Çalışan sistemden çıkış şartlarına bağlı olarak kısmi çıkış veya emeklilik yaşında bunu alabilecek. Bir Yıldan Az Çalıştım Bir Şey Hak Edecekmiyim? Aylık çalışan katkısı bireysel fon hesabında kalacak işveren ve devlet katkısı olmayacak Bir Yıldan Çok Çalıştım Bir Şey Hak Edecekmiyim? Bireysel fon hesabına ödenen pirimler hiçbir işleme tabi tutulmadan kayıpsız şekilde hesapta kalacak ayrıca hesapta nema geliride elde edilebilecek Ben Bu İş Sevmedim Sistemden Tamamen Çıkyorum Diyebilecekmiyim? Bu sitem buna müsaade etmiyor sistemden cayma ve ayrılma hakkı yok tamamen çıkış;
Örnek Vaka 1 2010 Ocak ayında işe başladım. Diyelim ki kıdem tazminatında 1. formül yasalaştı. 01.01.2022’den sonraki yıllarda, örneğin 2024 yılında işten ayrıldım veya kovuldum. 1 Ocak 2022’ye kadar olan kıdemim, bu tarihe kadarki tavan ücretten mi, yoksa 2024 yılındaki tavan ücretten mi hesaplanacak? Kıdem tazminatı iki model üzerinden tamamlayıcı emeklilik sistemine (TES) dönüştürülecek. Yasada her iki modele de yer verilecek. Karma sistem olarak adlandırılan birinci model herkes için zorunlu, ikinci model ise isteğe bağlı olacak. Mevcut sistemde çalışılan her yıl için işçiye 30 gün üzerinden kıdem tazminatı ödeniyor. Yeni Birinci modelde, çalışılan her yıl için 19 günlük kıdem tazminatı mevcut sistemde olduğu gibi aynen devam edecek, 11 gün için de işverence her ay brüt ücretin yüzde 3’ü oranında tamamlayıcı emeklilik sistemine prim yatırılacak. Yeni İkinci modelde ise işverenden TES’e brüt ücretin yüzde 4’ü oranında, işçiden de ücret düzeyine göre değişen oranlarda prim kesilecek. Buna göre, işçilerden yapılacak prim kesintisi şöyle olacak; Ödeme işten çıkış tarihindeki ücret üzerinden yapılacak. Örnek vakamızdaki kıdem tazminatı şöyle olacak: Ocak 2010 tarihinden 31 Aralık 2021 tarihine kadar olan 12 yıllık dönemin kıdem tazminatı, işten ayrıldığınız tarihte, her yıl için 30 günlük giydirilmiş brüt ücret üzerinden ödenecek. Örneğimizdeki gibi 2024 yılı sonunda ayrılırsanız, 1 Ocak 2022 ile 2024 arasındaki döneme ait her yıla karşılık gelen 19 günlük giydirilmiş brüt ücret karşılığı kıdem tazminatı yine işten ayrılırken ödenecek. 2010’den 2024’ya kadar olan kıdem tazminatının tamamı, işten ayrılacağınız 2024 yılındaki ücret üzerinden ödenecek. Kıdem tazminatında tavan uygulaması aynen devam edecek. İşten ayrılma tarihindeki kıdem tazminatı tavanı esas alınarak ödeme yapılacak. 31 Aralık 2021 tarihinden sonraki döneme ait her yıl için 11 günlük kıdem tazminatının karşılığı olarak fona yatırılan para ise 60 yaşından sonra emekli aylığına ilave edilerek ödenecek. İşvereniniz 1 Ocak 2022 tarihinden sonra isteğe bağlı olan ikinci modeli uygulamak isterse, bu durumda 1 Ocak 2022 tarihinden sonraki yıllara ait kıdem tazminatının tamamını 60 yaşından sonra emekli aylığı olarak alabileceksiniz. 1 Ocak 2022 tarihinden önceki yıllara ait kıdem tazminatınızı ise yine işten ayrıldığınız tarihteki ücretiniz üzerinden alabileceksiniz. Örnek Vaka 2 Yeni Sistemde Kıdem Tazminatı Toplu Alabilecekmiyim? Aynı iş yerinde 25 yıldan bu yana çalışmaktayım. Prim ve sigorta sürem doldu. Yaş nedeni ile 2 yıl daha bekleyeceğim. Yeni kıdem tazminatı sisteminde emekli olduğumda eskisi gibi kıdem tazminatımı toplu olarak alabilecek miyim? Tamamlayıcı emeklilik sisteminin 1 Ocak 2022 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülüyor. Şayet bu tarihe kadar emekli olup işten ayrılırsanız, kıdem tazminatınızın tamamını mevcut sistemdeki gibi peşin olarak alabileceksiniz. 2022’den sonra çalışmaya devam ettiğiniz takdirde, sonraki yılların tazminatını ise yeni kurallara göre alabileceksiniz. Yani, 2022’den sonraki her yıla karşılık 30 günlük kıdem tazminatının 19 gününü işveren emekli olduğunuz veya işten ayrıldığınız tarihteki ücret üzerinden ödeyecek, kalan 11 günün kıdem tazminatını ise 60 yaşından sonra emekli aylığı olarak alabileceksiniz. Bu makalemizi mevcut şekillenmekte olan henüz çıkmamış yasa çalışmalarını esas alarak gelen sorulara ve merak edenlere bilgi olması amacı ile yazdım yasa çıktığı zaman reel durumu ve uygulaması ile alakalı makalelerimle konuyu ayrıntılı yazacağım.
