Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Engellilerimize neler yapılıyor?
Engellilik; doğuştan veya sonradan gelen herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yetilerini çeşitli derecelerde kaybetmiş, normal yaşamın gereklerine uyamama olarak tanımlanmaktadır.
Birleşmiş Milletler 1992 yılında aldığı bir kararla 3 Aralık tarihini Uluslararası Engelliler Günü olarak kutlanmasına karar vermiş ve her yıl çeşitli etkinlikler ile üye ülkeler tarafından kutlanmaktadır. Buna ek olarak Birleşmiş Milletlere üye 156 devletin aynı tarihte yani 10 – 16 Mayısta kutladığı Engelliler Haftası vardır. Engellileri Koruma Milli Koordinasyonu Kurulu haftanın değerlendirilmesi için aşağıdaki programın uygulanmasını kararlaştırmıştır:
- 10 Mayıs Engelliler Haftasının açılışı
- 11 Mayıs Görmeyenler günü
- 12 Mayıs İşitme ve Konuşma Kusurluları günü
- 13 Mayıs Ortopedik Engelliler günü
- 14 Mayıs Zekâ ve Ruhsal Engelliler günü
- 15 Mayıs Güçsüz Yaşlılar ve Korunmaya Muhtaç Çocuklar günü
- 16 Mayıs Engelliler Haftasına genel bakış.
2017 Yılında; 10 Mayıs Çarşamba ile 16 Mayıs Salı günlerini içene alan hafta Engelliler Haftasıdır ve 3 Aralık Pazar da Uluslararası Engelliler Günüdür.
2018 yılında ise; 10 Mayıs Perşembe ile 16 Mayıs Çarşamba günlerini içene alan hafta Engelliler Haftasıdır ve 3 Aralık Pazartesi de Uluslararası Engelliler Günüdür.
Engellilerimize Neler Yapılıyor?
Eğitim ve rehabilitasyon merkezleri Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Genel Müdürlüğü uhdesinde faaliyet gösterirken 2006’da Milli Eğitim Bakanlığına devredildi. Verilen hizmetin bir eğitim hizmeti olması ve hatta özel bireylere, özel personel, program, yöntemlerle ve özel ortamlarda verilen ‘özel’ bir ‘eğitim’ hizmeti olması, bu devrin gerçekleşmesinde en önemli bir etken. Bunun yanı sıra özel eğitime ihtiyaç duyan bireylerin sayısal büyüklüğü de böyle bir organizasyon değişikliğini zorunlu kıldı. Bugün yaklaşık 800 bin engelli birey bulunuyor. Bu bireylerden yaklaşık 350 bini ise Milli Eğitim Bakanlığına bağlı merkezlerden destek eğitimi alıyor. Büyüyen sektörün yetişmiş personel ihtiyacının karşılanması da öncelikli konulardan biri Bu çerçevede ilk etapta, alan mezunlarının ihtiyaca cevap verebilmesi adına; görme, işitme ve zihin engelli öğretmenleri Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca ‘özel eğitim alanı öğretmeni’ adı altında birleştirildi. Açığın daha fazla olduğu alanlarda söz konusu öğretmenlerin istihdam edilmesi sağlandı. Ayrıca merkezlerde görevli rehber öğretmen ve psikologların görevlerine ek olarak belli modüllerde 20 saate kadar destek eğitimi vermelerinin önü açıldı. Akabinde şu anda sayısı 2 bin 178 olan merkezlerde çalışacak eğitim personeli ihtiyacının tamamının alan mezunlarından karşılanamaması üzerine 160 saat teorik, 80 saat uygulamalı olmak üzere 240 saatlik hizmet içi eğitimlerle, özel eğitim alanında destek eğitimi verecek uzman öğretici yetiştirme kursları düzenlenerek; sınıf öğretmeni, okul öncesi öğretmeni ve çocuk gelişimi alanındaki eğitim personeline merkezlerde çalışma imkanı tanındı. Yine belli bir kredide pedagojik formasyon almış olan felsefe ve sosyoloji mezunlarına yönelik açılan rehberlik kursları sayesinde bu merkezlerin personel ihtiyacı karşılanmaya çalışıldı. Yine odyologların özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde istihdamının da önü açıldı. Bu kapsamda, 2003’ten günümüze kadar geçen sürede toplam 12 bin 174 rehber öğretmen, 16 bin 113 zihinsel engelliler sınıf öğretmeni, 531 işitme engelliler sınıf öğretmeni ve 12 bin 632 özel eğitim uzman öğreticisi olmak üzere toplamda 37 bin 150 kişi sektörde istihdam edilebilecek şekilde sertifikalandırıldı.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının bünyesinde 2011 yılından beri ihdas edilen Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde oluşturulan Bakım Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, engelli bireylerin saptanması, korunması, bakım ve rehabilitasyonu ile toplum içinde bağımsız olarak yaşamasını sağlayıcı hizmetleri sunmaktadır. Engelli bireylerimize yönelik yatılı ve gündüzlü hizmetler, 81 ilde Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüklerinin idare ve koordinesinde resmi ve özel kuruluşlarla yürütülmektedir. Engelli bireylere yönelik bakım hizmetlerinde yürütülen politika ve stratejilerin temel hedefi, engelli bireyin ailesi yanında bakımını sağlamaktır. Ancak ailesi yanında bakımı mümkün olmayan engelli bireyler için alternatif olarak kuruluş bakımı seçenekleri ile farklı hizmet modelleri sunulmaktadır.
2006 yılından beri bakıma muhtaç engelliye sahip ailelerin bakmakla yükümlü olunan birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarı, bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3’ünden daha az olan bakıma muhtaç engellilerin isterler ise ikametgahlarında, isterler ise resmi veya özel bakım merkezlerinde bakımlarının sağlanması güvence altına alınmıştır. İkametgahında bakım hizmeti alan bakıma muhtaç engelliye ikametgahında bakım hizmeti veren akrabasına veya vasisine bir aylık net asgari ücret ödenmektedir. Kasım 2014 verileri doğrultusunda Evde Bakım Hizmetinden yaralanan engelli birey sayısı 450.036 kişidir.
2010 yılından beri yürürlüğe giren Engellilerin Bakımı, Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine bakıma muhtaç engellilerimizin herhangi bir gelirinin olup olmamasına bakılmaksızın ücretsiz olarak bakımı hizmeti sunulmaktadır. Kasım 2014 tarihi itibariyle 85 Yatılı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezinde 5.778 engelli birey yatılı bakım hizmeti almaktadır.
Engelli bireylere hizmet sunan resmi kuruluşların fiziki şartlarının iyileştirilmesi hedeflenmiştir. 2006 yılından itibaren bakıma muhtaç engelli bireylerin ihtiyaç duyduğu bakım hizmetlerinin daha modern fiziki koşullarda sunulmasına ilişkin esasları ve standartları belirleme ve uygulama konusunda çalışmalar yoğunlaştırılmıştır. Bu hedef doğrultusunda engelli bireylerin daha kaliteli yatılı kurum bakımı hizmeti almasına yardımcı olacak “Engelsiz Yaşam Merkezi Projesi” geliştirilmiş ve yaygınlaştırılması planlanmıştır. Bu projeye göre inşa edilen bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde; engelli bireylerin, üçer kişilik 4 yatak odası, oturma odası, mutfak, yemekhane, banyo, tuvalet ve personel odası bölümlerinden oluşan; toplam on iki kişilik; 280 metre karelik, müstakil, tek katlı ve bahçeli evlerde bakımları sağlanmaktadır. Ayrıca engelsiz yaşam merkezi projesi dahilinde inşa edilen idare binasında, engelli bireylerin rehabilitasyonu için gerekli olan bireysel ve grup çalışması odaları, iş-uğraşı odaları, fizik tedavi salonu, hidroterapi havuzu gibi birimler bulunmaktadır. Bu birimler aracılığı ile engelli bireylerin var olan yeteneklerinin geliştirilmesine ve sosyal hayata uyumuna yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Engelsiz Yaşam Merkezi uygulamasına 2009 yılında başlanılmış olup, söz konusu Engelsiz Yaşam Merkezi sayısı arttırılmaktadır. Halen ülke genelinde 20 Engelsiz Yaşam Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi bulunmaktadır.
Ailesi yanında bakımı mümkün olmayan engelli bireylere sürekli bakım hizmetlerinin sunulduğu bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde toplu yaşamın getirdiği olumsuzluklar olabilmektedir. Bu olumsuzlukların en önemlisi çok sayıda engelli bireyin bir arada bulunmasından dolayı toplumsal hayata katılımda zorluk yaşanmasıdır. Bu nedenlerle engelli bireylerin küçük gruplar halinde bir apartman dairesinde veya müstakil bir evde diğer komşuları ile birlikte yaşamalarını sürdürmesinin daha yararlı olacağı öngörüsü ile Bakım ve Rehabilitasyon Merkezlerinde bakılmakta olan engelli bireylerden durumları uygun olanların, kuruluşların ek ünitesi konumunda olan “Umut Evi” olarak isimlendirilen evlerde, toplum yaşamına aktif katılımlarının sağlanarak, bakımlarının gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. Kasım 2014 itibarıyla ülke genelinde 84 Umut Evi bulunmaktadır.
Engellilerin Bakımı Rehabilitasyonu ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmeliği kapsamında, ailesinin yanında bakılan engelli bireylerin ihtiyaç duyulması halinde, kurumumuza bağlı resmi bakım merkezlerinde geçici ve misafir olarak bakımlarının sağlanması hususu düzenlenmiştir. Buna göre, bir engelli birey bir yıl içinde en fazla otuz gün geçici ve misafir olarak merkezde kalabilmektedir.
Gündüzlü hizmet veren resmi kuruluşlarda sunulan bakım hizmeti ile engelli bireye sahip ailelerin rahatlatılması hedeflenmiştir. Bu kuruluşlardaki hizmetler yeniden düzenlenerek ağırlıklı olarak grup çalışması yapılmakta, hafta içi mesai saatlerinde, yarım veya tam gün bakım hizmeti sunulmaktadır. Böylece engelli bireye sahip ailelerin ve özellikle engelli bireylerin annelerinin rahatlatılması, kendilerine zaman ayırmalarının sağlanması ve engelli bireyin daha uzun süre (mümkün ise gün boyu) kuruluş hizmetlerinden yararlandırılması sağlanmıştır. Kasım 2014 tarihi itibariyle gündüzlü bakım hizmeti veren ülke genelinde beş (5) kuruluş bulunmaktadır. Bu kuruluşlardan 451 engelli birey yararlanmaktadır. Bununla birlikte, yatılı bakım ve rehabilitasyon merkezleri bünyesinde gündüzlü hizmetlerin başlatılması hususunda çalışmalar sürdürülmektedir
2010 yılında yapılan yasal düzenleme neticesinde, engelli bakım hizmetleri alanında yeni bir hizmet modeli olan “evde bakıma destek hizmeti” için gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Bu hizmet modeli ile evinde bakılan ancak evde bakım ücreti veya kurumsal bakım hizmeti gibi hizmetlerimizden yararlanmayan bakıma muhtaç engellinin, talep edilmesi halinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına görevlendirilecek bakıcı personel tarafından evinde bakımı sağlanabilmektedir.
Engelli bireylerin yatılı bakım ihtiyaçlarının giderilmesinde önemli bir gelişme de, Bakıma Muhtaç Engellilere Yönelik yapılan yasal düzenlemelerdir. Bunun ile Özel Bakım Merkezleri ile gerçek veya özel hukuk tüzel kişileri tarafından açılacak bakıma muhtaç engelli bireylere yönelik özel bakım merkezlerinin açılış izni, çalışma şartları, personel standardı, denetlenmeleri ile ücret tespiti ve ödemelerine ilişkin usul ve esasları düzenlenmiştir. İlgili yönetmelik uyarınca; bakmakla yükümlü olunan birey sayısına göre kendilerine düşen ortalama aylık gelir tutarı, bir aylık net asgari ücret tutarının 2/3’ünden daha az olduğu tespit edilen bakıma muhtaç engellilerin isterler ise ikametgâhlarında, isterler ise resmî veya özel bakım merkezlerinde bakımlarının sağlanması güvence altına alınmıştır. Kasım 2014 itibarıyla 149 özel bakım merkezinde 10.277 engelli birey bakım hizmeti almaktadır. Bu hizmet için özel bakım merkezlerine kişi başına iki net asgari ücret ödemektedir. Evet devlet engelli bireyine sahip çıkmalı ama bu toplumda yaşayan herkesin bir birine olduğu gibi engelli bireylerine karşıda yükümlülük ve sorumlulukları vardır. Öncelikle Engelli diye hor görmemeli insan olarak onlara gereken saygıyı göstermeliyiz engelli bireylerimizin ne gibi dertleri var ? Yaşadığımız Sosyal alanların düzenlenmesi onlara uygun mu? Kendilerine uygun işlerin verilmesi, engelli bireylerimizin haklarının çiğnenmemesi alışveriş merkezlerinin engelli bireylerimiz için uygun şekilde yapılması trafik ışıklarında kurulan sesli düzeylerin yaygınlaştırılması engellilere karşı üzerimize en önemli sorumluluklardandır. Unutmayalım ki yaşadığımız sürece her insan bir engelli adayıdır… herkes bir gün engelli olabilir.
Bir Not: her konuda kapsamlı araştırmalar yapan TUİK sayfasında engelli istatistiklerinde hala özürlülük oranı tablolarının 2002 yılına en son verinin 2011 yılına ait olması TUİK için bir ayıptır.
