Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Her sağlıklı insan bir engelli adayıdır. Bu yüzden kanunların engellilere vermiş olduğu hakları hem kendimiz hem de çevremiz için okuyalım ve bilinçlenelim. 3 Mayıs 2013 tarihli resmi gazete uyarınca, daha önceki bazı resmi tanımlarda geçen; özürlü, sakat veya çürük (askere uygun değildir) gibi ibareler yerine engelli ibaresinin kullanılması kanuna bağlanmıştır.
Çevresel Mimari Erişim Hakkı
Türkiye’de, belediyeler 572 sayılı kanun hükmünde kararname gereğince engellilere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır. İmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar engellilerin ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.
Ulaşım Hakkı
Toplu taşımada engellilere bir takım indirimler uygulanmaktadır. Belediyeler ve belediyelerin kurdukları birlik, müessese ve işletmeler otobüs benzeri kara yolu üzerinden yapılan toplu taşıma araçlarında, % 40 oranında engelli olduğunu belgeleyen kişiler üzerinden % 30 indirim uygulamak zorundadır. Demir yolu ulaşımında %40 ve üzeri engellilere % 50, %50 ve üzeri ağır engellilerden iste ücret talep edilmez. Bazı hava yolu şirketleri de, engelli yolculara indirim uygulamaktadır.
Engelliler İçin Özel Araçlar
Ortopedik engelliler için araç alımlarına getirilebilen yasal kolaylıklar da sağlanmaktadır. Günlük ulaşımda engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiçbir şekilde gümrük vergisi talep edilemez. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan engelliler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadırlar. Ortopedik engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre aracı hareket ettirici düzenek yer alan (modifiye edilmiş) kullanıma uygun hale getirilmiş araçlardan Özel Tüketim Vergisi alınmaz.
Engellinin Eğitim ve Kültür Hakkı
Orta öğretimde, işitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleştirilebilmektedir. Yüksek eğitim kurumuna girmeye hak kazanan öğrenciler, valilik bünyesindeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfından, Başbakanlık Bursu ve yardımcı ders araç gereçlerin temini konusunda destek alabilir. Kredi ve Yurtlar Kurumu, %40 ve üzerinde engelli olduğunu belgeleyen öğrencilere öncelik tanır ve harç üzerinden % 50 indirim yapar. Halk Eğitim Merkezlerinde çeşitli mesleki eğitim programı alan, % 40 ve üzeri engellilerden herhangi bir ücret alınmaz.
Devlet Tiyatroları, engellilerden ücret talep etmez. Ayrıca engelli tiyatrosu, Kültür Bakanlığından maddi destek almaktadır. Özel tiyatro ve sinemalarda da engelliler için indirim uygulanmaktadır.
Yüksek Öğretimde Sağlanılan Haklar
31 Ağustos 2013 tarih ve 28751 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “2013-2014 Eğitim-Öğretim Yılında Yüksek öğretim Kurumlarında Cari Hizmet Maliyetlerine Öğrenci Katkısı Olarak Alınacak Katkı Payları Ve Öğrenim Ücretlerinin Tespitine Dair” Bakanlar Kurulu Kararında “Yüksek öğretim programlarına kayıt veya kayıt yenileme sırasında 1/7/2005 tarihli ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun ve 14/1/2012 tarihli ve 28173 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Engellilik Ölçütü, Sınıflandırması ve Engellilere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik uyarınca engelli olduğuna dair raporu ilgili yüksek öğretim kurumuna sunan öğrencilerin ödemesi gereken öğrenim ücreti tutarlarından, engellilik oranı kadar indirim yapılır.”
Açık öğretim ve Uzaktan öğretim programları
Anadolu Üniversitesi (AÖF)
Anadolu Üniversitesi Senatosu kararı gereğince engelli oranı % 40 ve daha fazla olan öğrenciler bu durumlarını engelli olduğuna dair “Sağlık Kurulu Raporu” ile belgelendirmek kaydıyla “Öğretim Giderini” ödemeyeceklerdir.
Atatürk Üniversitesi (AÖF)
Açık öğretim Fakültesine kayıt yaptıran öğrencilerden Atatürk Üniversitesi Yönetim Kurulu kararı gereğince engelli oranı % 40 ve daha fazla olan öğrencilerden “Açık öğretim Materyal Ücreti” alınmayacaktır.
İletişim Hakkı
Özel iletişim vergileri ile ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar % 50’ye varan indirimler yapabilmektedirler.
Türk Telekom, sabit telefonlar için % 40 ve üzeri engelliler için indirimli Sosyal Tarife Paketi uygulamaktadır. Cep telefonu operatör şirketleri de % 40 ve üzeri engelliler için indirimler uygulamaktadır. Sabit internet hatları için de engellilere indirim uygulanmaktadır.
İş ve İstihdam
ÖMSS (Özürlü Memur Seçme Sınavı)
3 Ekim 2011 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan yönetmelik gereği tüm kamu kurum ve kuruluşlarına özürlü memur alımları ÖMSS (Özürlü Memur Seçme Sınavı) ve lise mezunu olamamış adaylar için kura sistemi ile atamalar yapılacaktır. Bunun dışında ÖMSS yönetmeliği ile gelen yenilikler:
- Sınav 2 yılda bir yapılacak olup, sınavın geçerlilik süresi 2 yıldır.
- Engelliler için yaş sınırı yoktur.
Engellinin alacağı puanla, atama öncesi kurumun belirleyeceği 5 kişiden oluşan bir atama onay komisyonu ile engellinin başvurduğu pozisyona engel durumunun uygun olup olmadığı değerlendirildikten sonra atama onayı olumlu veya olumsuz bir şekilde neticelendirilecektir.
| Engelli açısından iş kanunu maddeleri | İşveren açısından iş kanunu maddeleri |
| İŞ KANUNU :4857 Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu (1) Madde 30 – (Değişik : 15/5/2008-5763/2 md.)”İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör iş yerlerinde % 3 özürlü, kamu iş yerlerinde ise % 4 özürlü ve % 2 eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla iş yeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır..” | İŞ KANUNU: 4857 Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu (1) Madde 30 – (Değişik : 15/5/2008-5763/2 md.)”..kontenjan fazlası özürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin % 50’si Hazinece karşılanır. |
| Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğuna aykırılık(Madde 101) Bu Kanunun 30. maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için 1.700 TL para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz. |
Engellilere Uygulanan Vergi İndirimleri
Özel sektörde işçi olarak çalışan engellilere uygulanan vergi indirimleri şu şekildedir:
| Yıllara Göre | 1. Derece %80 ve üzeri | 2. Derece %60 ile 79 arası | 3. Derece %40 ile 59 arası |
| 2013-2014 | 800 TL | 400 TL | 190 TL |
| 2012 | 770 TL | 380 TL | 180 TL |
| 2011 | 700 TL | 350 TL | 170 TL |
| 2010 | 680 TL | 330 TL | 160 TL |
| 2009 | 670 TL | 330 TL | 160 TL |
| 2008 | 600 TL | 300 TL | 150 TL |
| 2007 | 570 YTL | 280 YTL | 140 YTL |
| 2006 | 530 YTL | 265 YTL | 133 YTL |
| 2005 | 480 YTL | 240 YTL | 120 YTL |
| 2004 | 440.000.000 | 220.000.000 | 110.000.000 |
| 2003 | 360.000.000 | 180.000.000 | 90.000.000 |
Engelli hizmet erbabı ile bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunan hizmet erbabında uygulama: Maliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulunca tespit edilen çalışma gücü kayıp oranının asgari; olarak hesaplanan sakatlık indirimi, çalışanın ücret matrahından indirilmektedir. Sakatlık indiriminden yararlanacak birden fazla kişinin bulunması halinde, bu rakamlar, her biri için ayrı ayrı belirlenerek, indirim uygulanmasında toplu olarak dikkate alınmaktadır.
Kamuda Çalışan Engellilere Uygulanan Vergi İndirimi
Emekli Sandığı’na bağlı çalışanlar için yıllık:
- Birinci derece sakat olanlarda 907 TL
- İkinci derece sakat olanlarda 453 TL
- Üçüncü derece sakat olanlarda 226 TL
Hizmet erbarının kalkınmada öncelikli yörede bulunulması halinde bu tutarlar sırasıyla:
- Birinci derece sakat olanlarda 1.209 TL
- İkinci derece sakat olanlarda 604 TL
- Üçüncü derece sakat olanlarda 302 TL
* Bu tutarlar yukarıda belirtilen hizmet erbabı için yıllık gelir vergisi matrahlarından indirilecek rakamları oluşturmaktadır.
Kendi işini kuran engellilere sağlanan kolaylıklar:
- Normal yörede faaliyette bulunulması halinde:
- Birinci derece sakat serbest meslek erbabında: 707 TL
- İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 453 TL
- Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 226 TL
- Kalkınmada öncelikli yörede faaliyette bulunulması halinde;
- Birinci derece sakat serbest meslek erbabında:1.209 TL
- İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 604 TL
- Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 302 TL
Kendi işini kuran serbest meslek erbabının, bakmakla yükümlü olduğu engelli kişi bulunması halinde durumuna göre, yukarıdaki rakamlara ilave olarak ayrıca engelli kişi sayısı kadar hesaplanan miktar, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılacaktır.
Erken ve Malulen Emeklilik Hakkı
Çalışabilir durumda olan, engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir % oranına tekabülen, engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik mukabiliyeti oranında, malulen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır. Normal şartlarda sağlıklı biri 25 yıllık iş günü sigorta primi yatırırken, engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malulen emekli olabilmesi söz konusu olmaktadır. Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre, aldığı emekli maaşı çalışırken aldığının % 60 oranındadır. Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malullük maaşı hakkı, Resmi Gazete’ye göre 200 TL’lik cüzi bir miktardır.
Engellinin çalışamadığı süreler için, geçmişe dönük sigorta primi ödeme hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olmasın; çalışmasa bile yurt dışında kaldığı süreyi, ana vatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödeye bilme hakkı ile ilgili mevzuatlarda hazırlanmıştır.
Türkiye’deki engellilerinde anayasanın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda, ilgili insan hakları dernekleri tarafından kamu davası açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir. Bu konuda belli başlı birkaç derneğin, öngörülen kamu davası için ön çalışma yaptığı öngörülmektedir.
Engelliler İçin Erken Emeklilik Yıl Gün Şartları
| Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi | 3. derece %40 ile 59 arası | 2. derece %60 ile 79 arası | 1. derece %80 ve üzeri |
| 05.08.1991 ve daha önce | 15 yıl ; 3600 gün | 15 yıl ; 3600 gün | 15 yıl ; 3600 gün |
| 06.08.1991 ~ 05.08.1994 | 16 yıl ; 3760 gün | 15 yıl 8 ay ; 3680 gün | 15 yıl ; 3600 gün |
| 06.08.1994 ~ 05.08.1997 | 17 yıl ; 3920 gün | 16 yıl 4 ay ; 3760 gün | 15 yıl ; 3600 gün |
| 06.08.1997 ~ 05.08.2000 | 18 yıl ; 4080 gün | 17 yıl ; 3840 gün | 15 yıl ; 3600 gün |
| 06.08.2000 ~ 05.08.2003 | 19 yıl ; 4240 gün | 17 yıl 8 ay ; 3920 | 15 yıl ; 3600 gün |
| 05.08.2003 ~ 30.09.2008 | 20 yıl ; 4400 gün | 18 yıl ; 4000 gün | 15 yıl ; 3600 gün |
| Sigorta Primi Ödeme Başlangıç Tarihi | %40 ile 49 arası | %50 ile 59 arası | %60 ve üzeri |
| 01.10.2008 ~ 31.12.2008 | 18 yıl ; 4 bin 100 gün | 16 yıl ; 3 bin 700 gün | 15 yıl ; 3 bin 700 gün |
| 01.01.2009 ~ 31.12.2009 | 18 yıl ; 4 bin 200 gün | 16 yıl ; 3 bin 800 gün | 15 yıl ; 3 bin 800 gün |
| 01.01.2010 ~ 31.12.2010 | 18 yıl ; 4 bin 300 gün | 16 yıl ; 3 bin 900 gün | 15 yıl ; 3 bin 900 gün |
| 01.01.2011 ~ 31.12.2011 | 18 yıl ; 4 bin 400 gün | 16 yıl ; 4 bin gün | 15 yıl ; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2012 ~ 31.12.2012 | 18 yıl ; 4 bin 500 gün | 16 yıl ; 4 bin 100 gün | 15 yıl ; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2013 ~ 31.12.2013 | 18 yıl ; 4 bin 600 gün | 16 yıl ; 4 bin 200 gün | 15 yıl ; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2014 ~ 31.12.2014 | 18 yıl ; 4 bin 680 gün | 16 yıl ; 4 bin 300 gün | 15 yıl ; 3 bin 960 gün |
| 01.01.2015’den sonra | 15 yıl ; 4 bin 680 gün | 16 yıl ; 4 bin 320 gün | 15 yıl ; 3 bin 960 gün |
Güncellenen Haklar Listesi
- Engelli yüzdesine göre verilen yasal hakların özet listesi
| İstihdam Hakkı | İŞ: 4857 Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu (1) Madde 30 – (Değişik : 15/5/2008-5763/2 md.)”İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç özürlü, kamu işyerlerinde ise yüzde dört özürlü ve yüzde iki eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır..”İŞ KANUNU: 4857 Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu (1) Madde 30 – (Değişik : 15/5/2008-5763/2 md.)”..kontenjan fazlası özürlü çalıştıran, yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin yüzde ellisi Hazinece karşılanır..”SAYI : B.13.2.SSK.5.01.08.00/VII-031/ KONU : 4857 Sayılı Kanunun 30 uncu Maddesinin Uygulaması (G E N E L G E) 16- Ek “..% 80’den fazla kaybetmiş özürlüyü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre ödemeleri gereken işveren sigorta prim hisselerinin % 50’sini kendisi, % 50’sini Hazine öder.”
Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğuna aykırılık (Madde 101) Bu Kanunun 30 uncu maddesindeki hükümlere aykırı olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırmayan işveren veya işveren vekiline çalıştırmadığı her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için yediyüzelli milyon lira para cezası verilir. Kamu kuruluşları da bu para cezasından hiçbir şekilde muaf tutulamaz. |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Araç Alım İndirimi | %1 ile %89 arası Ortopedik Engelli için Araçı hareket ettirici donanımlı araç şartıyla KDV, ÖTV, MTV muafiyeti%90 ve üzeri Tüm Engel türlerine ; Şartsız KDV, ÖTV, MTV muafiyetiMalul ve Engellilerin Araç Alımında ÖTV İstisnası Uygulamasının Şartları ile İstisnadan Yararlanılan Araçların Satışında Vergi Uygulanması. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yetim aylığı alma hakkı | “Malül çocuklar ömür boyu yetim aylığı alırlar.” | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Malulen Emeklilik | 5510 Sayılı MADDE 25- (Değişik: 17/4/2008-5754/13 md.) “..en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır..”506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 53. maddesinde göre; a) Çalışma gücünün en az üçte ikisini yitirdiği tespit edilen, sigortalı, malullük sigortası bakımından malul sayılır. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Erken Emeklilik |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Vergi İndirimi |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Engelli Maaşları, Engellilere Ödenilen Sosyal Destek Ödemeleri
Mevcut aylık sahiplerinin muhtaçlık durumu ve Sağlık Kurulu Raporları yenilenmeyecek olup, yılda 1 kez yapılacak sosyal incelemeler yoluyla işlem tesis edilecektir. 2022 sayılı kanuna göre 5 çeşit aylık bağlanmaktadır.
- Yaşlı Aylığı
- 40-69 Arası Özürlü Aylığı
- %70 ve Üzeri Özürlü Aylığı
- 18 Yaş Altı Özürlü Yakını Aylığı
- Silikozis Aylığı
| Hak sahipliği şartları | Ev hane halkı kişi başı gelir sınırı şartı ile,2013 yılı (1.-6.ay) ~ (7.-12. ay) | yapılacak olan sosyal yardım ödemesi 2013 yılı (1.-6.ay) ~ (7.-12. ay) |
| +18 yaş üzeri, %70 ve üzeri engelli veya +65 yaş, bakıma muhtaçlık maaşı | 467 TL – 487,52 TL | 700,58 TL – 731,29 TL |
| +18 yaş üzeri, %40 ile %69 arası işsiz engelli (muhtaçlık) maaşı | – | |
| (-)18 yaş altı, %40 ile %69 arası engelli, bakıma muhtaçlık maaşı | – |
ğüzel bır şey bilği sahibi olmak ben saksen kendi emylıme yasa fes sayfasında paylaşımından çok mem nun oldum teşekkurler