Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
5510 sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun Yaşlılık toptan ödemesi ve ihya başlıklı 31. Maddesinin devamında şöyle demektedir.Bu Kanuna göre toptan ödeme yapılarak hizmetleri tasfiye edilmiş bulunanlardan, yeniden bu Kanuna tabi olarak malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olanlar, yazılı olarak müracaat etmeleri halinde, aldıkları toptan ödemenin ödeme tarihi ile yazılı istek tarihi arasında geçen yıllar için her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan tutarın ilgiliye tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar ödemeleri halinde, bu hizmetler ihya edilerek bu Kanunun uygulanmasında dikkate alınır.Yani Prim iadesi alan vatandaşlar sonraki dönemde yeniden emeklilik sistemine dahil olabilirler. Ancak kişilerin emekliliği hak edebilmesi için yazılı başvuruda bulunması şarttır. Yazılı başvurunun hemen ardından ise SGK’ya alınan toptan ödemenin güncel tutarında ödeme yapılmalıdır. Toptan ödemenin yapıldığı tarih ile kuruma emeklilik için yazılı isteğin iletildiği zaman arasında geçen süreye ilişkin her yıl düzenlenen güncel tutar üzerinden geri ödeme gerçekleştirilir.
İşçi ve işverenler aralarında imzaladıkları iş sözleşmeleri aracılığıyla karşılıklı edimlerini ifa etmekte ve söz konusu hukuki ilişki sonucunda işverenler, Sosyal Güvenlik Kurumu’na hem kendileri hem de işçileri adına prim yatırmaktadır. 4A ve 4B sigortalılık koluna mensup olarak çalışan ve 2008 tarihinden sonra 4C sigortalılık statüsünde işe başlayanların SGK’dan prim ödemelerini alabilmesi için. Emeklilik için gerekli olan üç şarttan ikisini yani; Sigortalılık süresi; Erkekler için 25 yıl; kadınlar için 20 yıl şartını tamamlamış olmak. Yaş şartı; Kadınlar için 58, erkekler için ise 60. şartını tamamlamış olmak gerekiyor. Bu şartları taşıyanlar eğer gerekli primleri tamamlamışlarsa zaten emekli oluyorlar. Ancak bu kriterleri tamamlamış olmasına rağmen prim gün sayısını tamamlayamadığı için emekli olamamış kişiler başvurmaları halinde ödemiş oldukları prim iadelerini alabiliyor.
Örneğin, 7 bin gün prim gün sayısını doldurup, 60 yaşında emekli olacak bir erkek çalışan 60 yaşını doldurmuş ve sadece 3.000 gün prim ödemişse emekli aylığı almaya hak kazanmadığı için 3.000 günlük primini geri iade alabilir. Aynı şartlarda 58 yaşını tamamlamış bir kadın sadece 2.000 gün prim ödemişse, ödediği bu prim emekli aylığı almaya yetmeyeceğinden, 58 yaşında SGK‘ya başvurup, 2.000 günlük primini iade alabilir.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4/1(a) bendi kapsamında çalışanlar için SGK’ya prime esas kazanç tutarları üzerinden %34,5 oranında prim ödenmektedir. %3’lük işsizlik sigortası payları toplamı ise, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu uyarınca işsizlik sigortası fonuna aktarılmaktadır. Toptan ödeme kapsamında prim iadesi alınması durumunda çalışırken ödenen toplamdaki %34,5’lik prim tutarından sadece işçi payına düşen ve uzun vadeli sigorta kollarını (malullük, yaşlılık ve ölüm) ifade eden emeklilik primleri (%9) alınabilmektedir. İşveren payları ile işçi adına ödenen genel sağlık sigortası payının iade alınabilmesi mümkün değildir.
Vefat eden sigortalının geride kalan dul ve yetimlerine aylık bağlanabilme koşulları yerine gelmemiş ise, yani bir başka deyişle geride kalanlar vefat eden eş ve babalarından aylık alamayacak iseler Bu durumda olanlara ölüm tarihi esas alınmak kaydıyla SGK’nın her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı uygulamasına göre yapılıyor ölüm toptan ödeme tutarı, sigortalının eşine, çocuklarına, ana ve babasına yine kanunda belirtilen hisseler oranında paylaştırılır.
Hak sahiplerinin örneği SGK tarafından hazırlanan tahsis talep ve beyan taahhüt belgesi ile ilgili üniteye başvurmaları şarttır. Tahsis talep dilekçesine; ♦ 18 yaşını doldurmayanlar hariç, ortaöğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yükseköğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmayan erkek çocukların ilgili öğretim kurumundan alacakları öğrenci belgesi, ♦ Malul çocuklar için sağlık kurulu raporu eklenir. Kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri toptan ödeme yoluyla ödenmez. Sigortalının, varsa hizmet borçlanmaları ile isteğe bağlı sigorta primleri de ölüm ve yaşlılık toptan ödemelerine dâhil edilir.
SGK’dan prim iadesinin mümkün olduğu bir diğer yol, işçi adına sigorta primine esas kazanç üst sınırını aşan ödemelerin yapılması durumudur. Bir kişi çok yüksek ücret alması sebebiyle tavanı aşabileceği gibi aynı anda birden fazla işverene bağlı olarak çalışması durumunda da tavanı aşabilmektedir. Sigortalıların aynı sigortalılık haline tabi olacak biçimde birden çok iş yerinde çalışmaları sebebiyle ödenen primler, kişinin tabi olduğu sigortalılık hali için belirlenen prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa kişi, adına fazla ödenen bu tutarı SGK’dan geri isteyebilmektedir. Tavanı aşan primlerde de toptan ödemede olduğu gibi sadece işçi payına düşen uzun vadeli sigorta kollarına ait tutarlar iade edilmekte, işverenlerin ödediği primlerin iadesi ise söz konusu olmamaktadır. Örneğin; 2021 yılının aynı ayında iki ayrı işverene ait iş yerinde çalışıp toplamda 35.000 TL brüt ücrete hak kazanan işçinin tavanı (26.831,40 TL) aşan 8.168.6 TL’lik kazancı üzerinden kesilen sigorta primi iade edilecektir.
5510 sayılı kanunun 4/1(b) kapsamında kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan sigortalılar da 4/1(a), eski adıyla SSK kapsamındaki sigortalar için SGK’ya ödenen oran (%34,5) kadar prim ödemektedir. Bunun sadece malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerini, yani ödenen primlerin yüzde 20 oranına tekabül eden kısmını geri alınabilir. Ödenen bu prim tutarına da 1 Ekim 2008 tarihine kadar faiz hesaplanmaz. Ekim 2008’den talep tarihinize kadar geçen yıllar için güncelleme katsayısı (enflasyon oranı) esas alınarak güncellenir İade tutarları, hem işçiler hem de kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlar açısından primin ait olduğu yıldan itibaren yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde verilmektedir.
Prim iadesi alabilmek için kişilerin başvurularını Sosyal Güvenlik Kurumu üzerinden iletmesi gerekir. Kişilerin ikamet adreslerine en yakın Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdürlüklerine ya da Sosyal Güvenlik Kurumu İlçe Merkezlerine dilekçe ile başvurularını iletmesi mümkündür. Kurumun yapılan başvuruyu incelemesinin ardından belirlenen şartlara uygun olan kişilere prim ödemelerinin iadesi yapılır.
