İşçi, Memur ve Emekli Maaşlarına Gelen Haciz

4857 sayılı iş kanunumuzun 32. maddesi ücret ve ücretin ödenmesi şeklini: “Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır” diyerek  tanımlanmıştır. Aynı maddenin devamında

• Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkakını özel olarak açılan banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler, işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler.
• Ücret en geç ayda bir ödenir.
• İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.
• İş sözleşmelerinin sona ermesinde “işçinin ücreti ile sözleşme ve kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur” denilerek ücretin ödenme şekli belirlenmiştir.

4857 sayılı iş kanunumuzun 35. maddesinde ise ücretin saklı kısmı bölümünde işçinin ücretinden banka hesabına yatan veya kendisine ödenen kısmın ne kadarının haczedilebileceğini

“İşçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez veya başkasına devir ve temlik olunamaz. Şeklinde tanımlanmış devamında ise ancak, işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyeleri için hâkim tarafından takdir edilecek miktar bu paraya dâhil değildir.” tanımlaması ile de hâkim takdiri ile bu haciz rakamının değiştirilebileceği açıklanmıştır. “Nafaka borcu alacaklılarının hakları saklıdır.” cümlesi ile de nafaka alacakları da hacizden korunmuştur.

İş yasamızın bu maddesinden maaşın yani  işçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez cümlesi ile ne kadarının haczedilebileceğini tanımlamış olmasına rağmen işçinin maaş hesabına yatan fazla mesai gibi maaşa eklenen ödemeler ve kıdem tazminatı gibi ödemeler hakkında bir bilgi görmemekteyiz.

Fakat ikramiye, toplu sözleşme farkı ve nema da ücretten sayılacağından onların da aynı koşullarda haczini engelleyen bir yasa hükmü yoktur. 6772 Sayılı Kanunun 4. maddesinde ise ( fazla mesai, evlilik, çocuk zamları veya primleri, ayni yardımlar, hafta ve genel tatil ücretleri gibi esas ücrete munzam tediyelerin ) haczedilemeyeceği belirlenmiştir. Bu durumda, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi ödentilerin ücretten sayılacağına dair bir hüküm bulunmadığından tamamı nemanın ve toplu iş sözleşmesi farkı ile ikramiyenin ise en fazla haczi mümkündür.

Bu konuda yüksek yargı kararlarına bakacak olursak;

T.C.Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 27.12.2004 tarihli 2004/22540 esas 2004/26972 nolu kararında işçinin ücretinin haczi tanımlanırken  ( Dörtte Birinden Fazlasının Haczedilemeyeceği, İşçinin Kıdem ve İhbar Tazminatının Tamamının Haczedilebileceği)  yönünde karar vermiştir.

Yine Yüksek Mahkeme Yargıtay uygulamaların da emekli maaşlarına gelen haciz konusunda da bir açıklama görmekteyiz. Bu kararlarda emekli maaşı kesilen kişi eğer takipten sonra muvafakat vermemişse, haczin kaldırılmasını ve kesilen paraların iadesini isteyebileceği hüküm altına alındığını görmekteyiz. Bu konuda yine Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 2002/1508 esas, 2002/5286 numaralı kararında “SSK kanunu gereğince bağlanacak gelir veya aylıklar ve sağlanacak yardımlar nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir ve temlik edilemeyeceği gibi, bu mal ve hakların haciz olunabileceğine dair önceden yapılan anlaşmalar geçerli olmayacağı belirtilerek rıza yen haczinde aslında geçersiz olabileceği vurgulanmıştır.

Memur emeklilerinde durum nasıl ?

5434 sayılı kanuna tabi olan memur emeklileri, 5510 Sayılı Kanun’ un 1, 2 ve 4. maddelerine göre 5510 sayılı kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının a, b, c bentleri kapsamında sigortalı olarak kabul edileceği belirtilmiştir.

Yine 5510 Sayılı Kanun’ un 104. maddesinde, 5434 sayılı kanunda yer alan emeklilik, vazife, sosyal sigorta hakları, yardımlarına yapılan atıfların 5510 Sayılı Kanun’ un esas alınacağı belirtilmiştir. 5510 Sayılı Kanun’ un 93/1 maddesi gereğince de borçlunun muvafakati olmaksızın bulunulan haciz taleplerinin icra müdürü tarafından resen reddedileceği hükmü getirilmiştir. Bu nedenle SSK, Bağ-Kur ya da Emekli Sandığı ayrımı olmaksızın emeklilerin maaşına, emeklinin muvafakati olmadan haciz konulamaz. Tanımlaması yapılmıştır.

Yine bu konuda Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 10.11.2009 tarihli 2009/13919 esas 2009/22035 sayılı kararında;

Emekli Sandığından Emekli Maaşı Alanlara da 5510 Sayılı Yasanın Maaşın Haczedilemeyeceğine İlişkin 93. Madde Hükmünün Uygulanması Gerektiği Gelir Aylık ve Ödenekler Borçlunun Muvafakati Bulunmadıkça Nafaka Borçları Dışında Haczedilemeyeceği belirtilerek şu açıklama yapılmıştır:

5754 sayılı yasanın 56. maddesi ile değişik 5510 sayılı yasanın 93. maddesi “Bu kanun gereğince sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık ve ödenekleri, sağlık hizmeti sunucularının Genel Sağlık Sigortası hükümlerinin uygulanması sonucu kurum nezdinde doğan alacakları, devir ve temlik edilemez. Gelir, aylık ve ödenekler 88. maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez.”
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun geçici 1. 2. 4. maddelerine göre 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa tabi olanların bu kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının a, b, c bendi kapsamında sigortalı olarak kabul edileceğinin belirtildiği dikkate alındığında,

Emekli sandığından emekli maaşı alanlara da 5510 sayılı yasanın maaşın haczedilemeyeceğine ilişkin 93. madde hükmünün uygulanması gerekir. 5510 sayılı kanunun 93. maddesindeki bu düzenleme kamu düzeni ile ilgili olup haczedilmezlik şikayeti de herhangi bir süreye tabi bulunmamaktadır. O halde mahkemece şikayetin esasının incelenerek kabulü yerine süre aşımı nedeniyle reddi yönünde hüküm tesisi isabetsizdir diyerek memur emeklilerinin maaşlarındaki haczinde ölçü ve sınırı belirlenmiştir.