Fazla Çalışmada İşçi Onayı Gerekir mi?

Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, iş yerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, 2 aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamayacağı 4857 sayılı iş kanunumuzda belirtilmiştir. Ayrıca iş kanunumuzun 41 – 42 ve 43. maddelerinde anlatılan fazla çalışma veya mesai kavramına iş kanunumuzun bakışı şu şekildedir:

• Her 1 saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 50 yükseltilmesi suretiyle ödenir.
• Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama  haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.
• Fazla sürelerle çalışmalarda, her 1 saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının % 25 yükseltilmesiyle ödenir.
• Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
• İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında, çalışma süreleri içinde ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.
• 63. maddenin son fıkrasında  yazılı sağlık nedenlerine dayanan kısa veya sınırlı süreli işlerde ve 69. maddede belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.
• Fazla çalışma süresinin toplamı 1 yılda 270 saatten fazla olamaz.
• Hemen yapılması gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, iş yerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapan işçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.
• Seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan iş yerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Bakanlar Kurulu günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilir.
• Fazla saatlerle çalışmak için işçinin onayının alınması gerekir.

Fazla Çalışmada İşçinin Onayı

Anayasamızın 17. maddesi “hiç kimse zorla çalıştırılamaz” demektedir. Bu durum her ne kadar ülke gerçeğimiz ile uymasa da fazla mesai yaptıracak işveren, işçisinin bu konuda onayını almak zorundadır. Fazla mesai yaptırmak isteyen işverenler bu onayı her yılbaşında işçilerden yazılı olarak almalı ve bunu işçi özlük dosyalarında saklamalıdırlar ( Yargıtay 9.HD-K:2006/13006-E:2006/10028-T:08.05.2006). Şayet çalışan işçi fazla mesai yapmak istemediğini belirtirse işveren tarafından yasada belirtilen çalışma saatleri dışında kural olarak çalıştırılamaz. Ancak unutmamak gerekir ki, bazı durumlarda işin niteliğinden ötürü zorunlu olarak fazla çalışmayı gerektirecek bir durum oluştuğunda, işçinin bunu yapabilecek durumu varsa ve kaçınması da dürüstlük kuralına aykırı ise fazla çalışmayı yerine getirmekle yükümlüdür. Yani burada işçi – işverenden dürüstlük ilkesi çerçevesinde zorla çalıştırma olmadan iş ilişkisinin sürdürülmesi amaçlanmıştır.

İşçinin muvafakati olmadan fazla çalışma yapılması işvereni cezalı duruma düşürebilir. Personel özlük dosyasında aşağıdaki muvafakat yazısının olmaması halinde işveren her bir personel için 246 TL idari para cezası alabilir. Ceza, fazla çalışma yapan her bir işçi için uygulanacağından işçi sayısı fazla olan iş yerlerinde miktar yüksek olabilecektir. İşverenlerin yazılı onay konusuna önem vermeleri, en kısa sürede yukarıda yazı formatına uygun fazla çalışma izin onaylarını almaları ve işçi özlük dosyalarında muhafaza etmeleri gerekir.

Fazla Çalışma Muvafakat Namesi

……………………….. SSK Sicil numarası ile çalışmakta olduğum …………………….. Unvanlı işyerinde, İşverenin gerekli gördüğü zamanlarda (Hafta tatili, Resmi ve Dini tatil günlerinde) işlerin aksatılmadan yürütülmesi için 01.01.2014 – 31.12.2014 tarihleri arasında istenilen gün ve saatte fazla mesai yapmak için muvafakatım olduğunu ve bu çalışmam karşılığında yürürlükte olan İş kanunu çerçevesinde ücretimi almayı kabul ve beyan ederim.

Adı Soyadı – İmza

Hangi Durumlarda Fazla Mesai Yapılmamaktadır?

•  Sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde,
•  Gece çalışmalarında,
•  Maden ocakları işlerinde,
•  Kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer veya su altında çalışılacak yerlerde,
•  18 yaşından küçük olanlara,
•  Yeni doğum yapan ve emziren işçilere,
•  Kısmi süreli (part-time) çalışanlara fazla mesai yaptırılamaz.

Fazla çalışma nasıl ispat edilir?
Kural olarak işçiler fazla çalıştırılmaya ilişkin iddialarını ispatla yükümlüdürler. Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş-çıkışları gösteren belgeler, fazla mesai yapıldığına ilişkin işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, belge bulunmaması halinde mahkemeler tanık beyanlarıyla da karar vermektedirler.

Fakat işçilerin her ay imzaladıkları ücret bordroları veya ücret hesap pusulalarında fazla çalışma/fazla mesai bölümü varsa ve bu bölüm boşsa, söz konusu bordronun imzalaması sonradan talep edilecek haklar konusunda işçiyi bağlar. Fazla mesai yapılmışsa ve fazla mesai bölümü boşsa yapılabilirse bordroya ihtirazi kayıt düşmek çalışanların lehine olacaktır

Yargıtay 9.Hukuk Dairesi 25.03.2008 tarihli E:2007/09975-K:2008/06368- kararında

Fazla Çalışmanın  İspatı şu şekilde tanımlanmıştır:

Fazla çalışmalarının ispatında;

• Tanık beyanları,
• Ücret bordrolarında fazla mesai sütununun bulunması,
• İşçinin fazla mesai ödemesi bulunan bordroları çekincesiz imzalaması,
• İşin ve işçinin niteliği,
• Mevsim gereği gibi unsurlar ve kanıtlar önem içerir.

Bordrolarda fazla çalışma sütunu bulunduğu halde bu sütunun boş bırakılmış olması, işçinin fazla çalışma yapmadığının kanıtı olarak kabul edilemez. Üzerinde fazla çalışma sütunu bulunan ve ayın bazı günleri fazla çalışma yapıldığı öngörülen bordroları ihtirazı kayıt koymadan imzalayan işçi, bordroda fazla mesai ödemesi göründüğünden, bordro düzenlenen aylar için sonradan fazla çalışma ücreti talep edemez demektedir.