Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Merkez bankaları günümüzde finansal yapının ‘sorunsuz’ bir şekilde işlemesi için ülke bazında küçük farklılıklarla faaliyet gösteren kurumlardır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (MB) temel amacı ‘fiyat istikrarını sağlamak’ olarak tanımlanmıştır. Merkez Bankası’nın fiyat istikrarını belirlediği para politikasına paralel olarak elinde tuttuğu araçları kullanarak sağlar. Gösterge faiz ve piyasada yapılan döviz işlemleri Merkez Bankası’nın geleneksel araçlarıdır. Merkez Bankası’nın gecelik borç verme faiz oranı, bankanın piyasada kendisiyle işlem yapan diğer finansal kurumlara ihtiyaç duymaları halinde sağladığı fona uyguladığı faiz oranıdır. Başka bir anlatımla, eğer Merkez Bankası bu oranı yükseltirse bankaların kredi maliyetleri de yükselecek ve bu ticari işletmelerin borçlanma maliyetini artırır. Borçlanma maliyeti arttıkça borçlanarak iş yapmak cazip hale gelmeyecek ve piyasa yavaşlar. Merkez Bankası ayrıca gecelik borç alma faiz oranını da belirler. Bu oran da elinde fon fazlası olan finansal kurumların bu tutarı Merkez Bankası’na yatırmaları durumunda elde edecekleri getiridir. Borç alma faizinin düşük olması ticari bankaları piyasaya borç vermeye iter. Borç alma faiz oranının yükselmesi ise bankaları piyasadaki riskli ticari kurumlara borç verip tahsil etmeyi beklemek yerine ellerindeki fon fazlasını Merkez Bankası’na yatırmaya teşvik eder. Bu da yine ekonomiyi yavaşlatır. İşte Merkez Bankası da bu politika faizleri aracılığıyla piyasalardaki para stokunu etkileyerek dolaylı yönden Kredi büyüklüklerini, kredi faizlerini, mevduat faizlerini, dolar kurunu ve gidişatı etkileyebilir. Enflasyon düştüğü için faizi düşürülüyor Faiz düşürülmesi tüketimin canlanması, üretimin artması, yatırımların başlaması, borç yükünün hafiflemesini sağlar. Para Politikaları Kurulu toplantısında Merkez Bankası bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını (politika faizi) 425 baz puan düşürerek %24’ten %19,75’e çekti..Merkez Bankası’nın faiz oranını % 19.75’e indirmesinin ardından konut, taşıt, tüketici kredileri faiz oranlarındada düşüşleri hemen gözlemlemeye başladık. Para Politikaları Kurulu kararının ardından dolar kurunda ciddi bir oynamanın olmaması, piyasanın daha büyük bir indirime de hazırlıklı olduğu izlenimi veriyor. Merkez ülkelerde parasal genişlemeye gidilme ihtimalinin yükseldiği, ABD’nin politik yaptırımları erteleme ihtimalinin olduğu bir dönem faiz indirimi için uygun zemin sağladı. Faiz oranlarının düşmesinin piyasaya ne gibi etkileri olacağı ise merak ediliyor.
Hem dünyada hem de Türkiye’de Gündemde faiz indirimleri var. Dünyadan faiz indirim haberleri geliyor. Asıl belirleyici olacak FED ise ay sonunda karar verecek. ABD Başkanı Trump ise FED’e bastırıyor. Yurt dışının faiz indirmesi şüphesiz ki, aynı yönde adım atması beklenen Türkiye’nin işini kolaylaştırıyor. Muhtemelen de Türkiye G20, OECD, gelişmiş ülkeler ve büyük ekonomiler içinde en çok faiz düşüşü yapabilecek alana sahip. Üstelik bu faiz indirimleridir ki, son zamanlarda gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye hareketlerini güçlendirdi. Yabancıların net sermaye hareketleri haziran ortasından itibaren pozitif gelişme gösterdi ve bir aya yakın zamanda 562 milyon dolarlık net bazda sermaye girişi gerçekleşti. Faizlerin düşecek olmasının en büyük katkısı da burada ortaya çıkabilir.
Faiz indiriminin özellikle borçlu hane halkları ve şirketlere etki etmesi bekleniyor. Öncelikle hükümetin neden faiz indirimi istediğini hatırlayalım. Faiz, borçlanma maliyetini gösterdiğinden borçlanma maliyetinin düşmesi talebi ve büyümeyi canlandırır. Dolayısı ile, içinde bulunduğumuz ekonomik durgunluktan çıkabilmek için faizlerin düşmesinin neden istendiğini anlamak zor değil. Bunu hepimiz istiyoruz. Düşen faizlerin en beklendik sonuçlarından birisi, mevduat hesabında bulunan yatırımların getirisinin azalması. Daha düşük faizler, bu tip hesaplarda yatırımı bulunan bireylerin daha düşük geri dönüş alması demek. Düşen faizlerin sıradan vatandaş üzerindeki en olumlu etkisi ise, kredi borçlarını yeniden yapılandırma kabiliyetini de beraberinde getirmeleri. Bugünkü faizlerden daha yüksek bir faizle ihtiyaç, taşıt ve konut kredisi çekerek bankalara borçlanan bireyler, faizlerin düşmesiyle borçlarını yeniden yapılandırabilirler. Kredi borcu faizinizi, güncel faiz oranı ile karşılaştırarak gerekli başvuruyu bankanıza yapabilirsiniz. İhtiyaç kredileri için bu daha sık rastlanan ve kolayca işleme konan bir uygulama. Bankanın bu noktada yeniden yapılandırma gibi bir zorunluluğu yok, ancak bankaların arasındaki rekabet, ihtiyaç kredilerinde bu tip başvuruların daha kolay kabul edilmesini sağlıyor. Taşıt kredilerinin ödenmesinde yeniden yapılandırma, sık rastlanan bir uygulama değil ancak bankanıza başvurarak şansınızı denemenizde bir sakınca yok.
TÜİK’in açıkladığı son verilere göre haziran ayında Türkiye genelinde toplam 61 bin 355 konut satılmış ve satışlar geçen yılın aynı ayına göre %48,6, ilk defa satılan konut sayısı da %59,2 azalmıştı. Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB), konuttaki ihtiyaca ve stoka rağmen satışlarda yaşanan düşüşün yüksek faizler nedeniyle olduğunu belirtmişti. TMB yetkilileri, alıcıların yüksek faiz nedeniyle konut alımı yerine birikimlerini mevduatta değerlendirdiğini vurguluyordu. Merkez Bankası’nın politika faizini %20 altına çekmesiyle %18 ila 23 arasındaki mevduat faizlerinin ilk etapta en az 10 baz puan gerilemesi ve % 20 altına inmesi bekleniyor. Konut kredisinin de aynı şekilde TCMB’nin kararı sonrası düşmesi söz konusu. Faiz indirimi beklentisiyle temmuz ayının son haftasında bankaların konut kredisi faizleri kademeli olarak geriliyordu. Son olarak Bankaların 26 Temmuz Faiz Oranlarına bakacak olursak;
Borç ödeyen şirketler ve bireylerin faiz yükünü azaltarak borçları ödemeye teşvik eder. Faizde düşüş süreci ekonominin genelini pozitif etkiler, başta bankalar olmak üzere bütün sektörlerin de işine yarar. Şirketler faizlerin düşmesiyle borçlarını yeniden yapılandırabilirler. Yoksa faizlerde düşüşün başlaması hemen tüketimi, üretimi, yatırımı ve ticareti tek başına tetiklemeye yetmez. Bunun için faizde düşüş sürecinin devam etmesi, borçların azaltılması ve genel atmosferin de değişmesi gerekir. Yani faiz düşüşü önce tüketimi patlatmaz, borcu azaltır ve sonrasında tüketimi canlandırır diye beklemek lazım. Çek bilgilerine göre, bu yıl 15,6 milyar liralık çek karşılıksız çıktı. Bunun 2,5 milyarı karşılıksız çıktıktan sonra ödendiğinden, net bazda karşılıksız çıkan çek tutarını 13,1 milyar liraya indirdi. Bir önceki yılın aynı dönemine ait net karşılıksız çek tutarı ise 7,3 milyar lira. İlk yarı itibariyle bir yıllık artış 5,9 milyar lira veya %80 oranında ve çok yüksek. Düzelmenin öncelikle buralardan başlaması lazım.
