Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
E-ticaretin vergilendirilmesinde karşılaşılan en önemli sorunlardan birisi vergi denetiminin etkin şekilde gerçekleştirilememesidir. Fiziksel mal ve hizmetlerin vergilendirilmesinde ve denetiminde fazla sorun yaşanmamaktadır. Bu mal ve hizmetler, elektronik ortamda sipariş edilse dahi, teslimatı geleneksel yollardan gerçekleşmektedir. Bu ise, fiziksel mal ve hizmetlerin takibini kolaylaştırmaktadır. Ancak, dijital mal ve hizmetler elektronik ortamda sipariş edilip, teslimatı da elektronik ortamda gerçekleştiğinden takibi oldukça güçtür. Bu ise, söz konusu ürünlerin genellikle vergi dışı kalmasına sebep olmaktadır. Elektronik ticareti yürüten küresel şirketler vergi cennetleri merkezli olarak kuruluyor, bu durumun uluslararası işlemi zorlaştırıyor.
Küreselleşmenin yanı sıra dijitalleşme ile birlikte geleneksel ticaret yerini çok farklı bir boyuta taşıdı. E-ticaret faaliyetleri gerçekleştiren firmalar, sıkı vergi politikası uygulayan ülkelerden kaçınarak daha uygun vergi politikalarının olduğu ülkelere yönelmektedir. Bu ise, e-ticaret faaliyetlerinin vergi dışı kalmasına ve vergi denetiminin etkinliğinin azalmasına sebep olmaktadır. Örneğin, Çin’de üretilen bir ürün İrlanda ya da Hollanda merkezli bir şirket vasıtasıyla Türkiye’deki tüketiciye ya da tacire satılır hale gelebildi. Bu şekilde sınır ötesi faaliyetler neticesinde elde edilen kazanç ya da harcama üzerindeki verginin kimin tarafından alınacağı önem kazandı. Bu konunun çözümünde temel yaklaşımlardan birisi ülkelerin egemenlik haklarından hareketle kazanç nerede elde ediliyorsa verginin orada ödenmesi gerektiğidir. Aksi takdirde gelişmekte olan ülkelerin vatandaşlarından elde edilen ve bu ülkelerin vatandaşlarına harcanması gereken vergiler çoğu zaman vergi limanı ülkelere gitmekte. Bu nedenle Maliye Bakanlığımız elektronik ticareti yürüten küresel şirketleri incelemeye başladı birçok girişimci bunun elektronik ticareti yürüten küresel şirketlerin kaçmasına sebep olabileceğini söylemekte. Ben bu durumu böyle görmüyorum bu vergi kontrolleri vergi denetimi küresel e ticaret şirketlerini kaçırmayacağını düşünüyorum.
Dünya vergi sisteminin artık elektronik ticaretin vergilendirmesini sağlamaya başlaması dolayısı ile bu şirketlerde kayıt dışı kalamayacaklarını görüyorlar para kazanmak istiyorlarsa vergide vermeleri gerektiğini öğrenecekler. Ayrıca bizim açımızdan daha önemlisi; vergi gelirlerinin aşındırılmasını önlemenin yan sıra yerli üreticilerin ve yerli tacirlerin haksız rekabete maruz kalmasını da önleyecektir.
Türkiye içinde kurulu üretici ya da ticaret şirketlerinin e-ticaret kanalıyla satış yapmalarına ilişkin elektronik fatura büyük oranda başarıya ulaştı. Bu altyapının kurulmasının ardından, siparişlerin genellikle banka kartı, kredi kartı ve diğer ödeme araçlarıyla veriliyor olması kayıtlılık da sağlandı. Şirketler de tüketicilere satış karşılığında elektronik fatura gönderebiliyor. Ödeme ve faturalama elektronik ortamda olduğu için Maliye tarafından takip edilebiliyor. E-ticarette geleneksel ticaretin aksine alıcı ve satıcılar yüz yüze gelmedikleri için ürün teslimi kurye veya nakliye kuruluşları gibi aracı kuruluşlar tarafından gerçekleştirilir. Bu konuyla ilgili olarak yaygın şekilde kullanılan siteler bulunmaktadır. Bu sitelerde firmalar önceden belirlenmiş süre içerisinde ürünlerini sergileyerek satış yapmaya çalışırlar. Alıcılar ise, belirlenmiş süre içerisinde almak istedikleri ürünlerin siparişini verir, ödemesini yapar ve birkaç gün nakliye süresini bekledikten sonra ürünlerini teslim alırlar. Buna göre elektronik ortamda siparişi verilen ürünün teslimi elektronik ortamda verilen teslim talimatı ile sitesin anlaşmalı olduğu kargo firması tarafından yerine getirilir. Bu açıdan, e-ticarete konu olan alışveriş işlemleri hem kurye veya nakliye şirketleri gibi aracı kuruluşlarda hem de sipariş işleminin gerçekleştiği elektronik ortamda kayıt altına alınır. Ancak, dijital ürünlerin satışında durum biraz daha farklıdır. Çünkü dijital ürünlerin teslimi geleneksel ürünlerden farklı olduğundan aracı kuruluşlara gerek duyulmaz. Dijital ürünler doğrudan bilgisayara indirilmekte ve ödeme genellikle kredi kartı ile gerçekleşmektedir. Bu durumda ise, gerçekleşen alışveriş işleminin kayıtları hem bankalarca hem de internet servis sağlayıcı şirketlerce kayıt altına alınmış olur. E-ticarete konu olan fiziksel ürünlerin ticareti vergi denetimi açısından bazı avantajlara sahiptir. Bu ürünlerin teslimi sırasında aracı kuruluşların kullanılması ve fatura gibi belgelerin düzenlenmesi vergi denetimi açısından kanıt niteliği taşımaktadır. Buna karşılık dijital ürünlerin söz konusu olduğu e-ticaret faaliyetlerinin denetiminde bazı sorunlarla karşılaşılmaktadır. Dijital ürünler doğrudan bilgisayara indirilmekte ve aracı kuruluşlara gerek kalmamaktadır. Aracı kuruluşlar vergi denetimi açısından önemli bilgi kaynakları olduğundan bu kuruluşların eksikliği denetim faaliyetlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Sonuç olarak e-ticaret faaliyetleri kapsamında gerçekleşen ürün teslimleri hem elektronik ortamda hem de kurye veya nakliye kuruluşları gibi aracı kuruluşlar tarafından kayıt altına alınır. Mal veya hizmetlerin alımı satımına aracılık etmek üzere internet ortamında hizmet veren hizmet sağlayıcıları ve ticari amaçlı reklam hizmetlerinin verilmesine aracılık edenler ile kargo ve lojistik işletmecileri , bu hizmetlerine ilişkin bilgileri Gelir İdaresi Başkanlığına bildirme zorunluluğu olduğu için Bu kayıtlar vergi idaresi açısından ürünlerin teslim aşamasının yerine getirildiğine dair kanıt olarak kullanılabilecek niteliktedir. Bu sebeple e-ticaret vergi denetiminin etkinliğini artırmaktadır.
Maliye Bakanlığı ilk andan itibaren ‘ülkede kim para kazanıyorsa, vergisini ödemeli’ prensibiyle hareket ediyor bu kapsamda Türkiye’de sanal ortamda ticaret yapan uluslararası e-ticaret firmalarının vergilendirilmesi konusunda hukuki değerlendirme ve teknik çalışmalar yapılıyor. Türkiye’nin birçok ülke ile çifte vergilendirmenin önlenmesi anlaşmaları “OECD’nin model anlaşmasına uygun olarak yapılıyor. Bu anlaşmalardaki en kritik kavram iş yeri, iş yerinin nerede olduğu. İş yeri deyince bir büro aranıyor hâlbuki sanal ticaret buna uymuyor, bir büro yok ortada. Öyle ya da böyle Türkiye’de bu işi yapanlar, bir şekilde araya bir daimi temsilci koyuyor vergi ödemeden Türkiye’de ticaret yapmaya devam ediyorlar.
Maliye bakanlığı iş yeri ülkede olmasa bile, ülkede ticari faaliyet yürüten, para kazanan ve bunu aracılar vasıtasıyla yapan firmalar uluslararası vergilendirme kurallarına göre vergilerini burada da ödemek durumundalar görüşünde. İkili anlaşmalar açısından da Türkiye’deki kazançlar açısından vergileme hakkının Türkiye’de olması sebebi ile bu işi yürüten firmalar nezdinde vergi incelemeleri yapmaya başladı Vergi incelemeleri sonucunda Türkiye’de kazanılan ve vergisi ödenmeyen tutarlarla ilgili muhataplara gerekli tebligatları yapmaya başladı.
