Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Çocukların Anne ve Baba Üzerinden Faydalandığı Haklar
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanundan önceki Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, İş Kanunu ve Emekli Sandığı Kanunlara göre kız çocukları evlenene kadar veya boşandıktan sonra ölene kadar anne veya babaları üzerinden sağlık hizmetlerinden faydalanmakta idiler. Erkek çocukları ise, yaş ve eğitim durumuna bağlı olarak, Devlet Memurları Kanununun 209. maddesine göre 25 yaşına kadar eğitim şartı aranmaksızın sağlık hizmetlerinden yararlanmakta idi.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, çocuğun ebeveynlerinden biri üzerinden bakmakla yükümlü olunan kapsamında sağlık hak sahipliği yapılmış ise, Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerine müracaat etmeleri ve yazılı talepte bulunmaları halinde bu kayıt değiştirilerek diğer ebeveyni üzerinden çocuğun hak sahipliği açılabilmektedir. Diğer taraftan, eğitim durumuna bağlı olarak sağlık yardımları 20 ve 25 yaşına kadar uzatılacak çocukların aktivasyonlarının devam etmesi için; Milli Eğitim Bakanlığı veya Yükseköğretim Kurumu kayıtlarından öğrencilik bilgileri alınmakta, sağlık hak sahiplikleri devam ettirilmektedir. Söz konusu birimlerden elektronik ortamda kayıtların alınamaması durumunda ise öğrencilerin her öğrenim dönemi başında öğrenci belgeleri ile Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerine başvurmaları gerekmektedir. Eski kanunlara tabi emeklilerin kız çocukları ile 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa tabi erkek çocuklarına da 25 yaşına kadar öğrenci belgesi gerekmediğinden, bunların aktivasyonları otomatik olarak açılmaktadır. Öğrencilik haklarından yüksek lisans ve doktora yapan öğrencilerin de faydalandığını bu noktada belirtmek gerekir. Bu kişiler de öğrenim gördükleri sürece 25 yaşına kadar sağlık hak hizmetlerinden yararlanmaktadırlar. 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa tabi sigortalının 25 yaşını doldurmamış erkek çocuklarının evlenmesi, işe girmesi, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa tabi ebeveynin emekli olması durum değişikliği sayılmaktadır. Daha sonra durum değişikliği ortadan kalkanların sağlık yardımlarından yararlanma şartları 5510 sayılı Kanuna göre belirlenmektedir. Öğrenci olmaları halinde anne/babaları üzerinden sağlık hizmetlerinden faydalanabilmektedirler. Bu halde öğrenci belgelerinin Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerine ibrazı ve yazılı talebi gerekmektedir.
Kız çocuklarında durum değişikliği (evlenme, işe girme) olması nedeniyle anne veya babası üzerinden hak sahipliği sona erdirilen, daha sonra durum değişikliği ortadan kalkan (boşanma ve işten ayrılma gibi) ve devir tarihinden önce anne ve babası üzerinden hak sahipliği olmasına rağmen hak sahiplikleri SPAS (Sağlık Provizyon Aktivasyon Sistemi) üzerinden oluşturulmayan kız çocuklarının Sosyal Güvenlik Kurumuna başvurmaları halinde ilgili kanunlarına göre sağlıktan faydalanabileceklerdir. Ayrıca, 1.6.2012 tarihinden itibaren yürürlüğe giren düzenleme gereği, bu tarihten sonra lise ve dengi okuldan mezun olan öğrenciler, mezuniyet tarihinden itibaren 120 gün daha bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında değerlendirilecektir.
Ancak, 6111 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanunun Geçici 12. maddesi değiştirilmiş ve evlenme ya da işe girme halinde bu kanun hükümlerine tabi olunacağı yönündeki uygulama Mart-2011 itibariyle yürürlükten kaldırılmıştır. Sosyal Güvenlik Kurumu vatandaşlardan gelen talepleri de dikkate alarak, yapılan bu son değişiklik ile kanunun yürürlük tarihinden önce bakmakla yükümlü olunan kişi olarak sağlık hizmetlerinden yararlanan kız çocuklarının durum değişikliği oluncaya kadar yani evlenmedikleri ve işe girmedikleri sürece, anne veya babaları üzerinden sağlık hizmetlerinden yararlanmaları sağlanmıştır.
Ancak 18 yaşını doldurmadan önce zorunlu sigorta kollarına tabi olarak çalışmış olması, öğrenim görmekte iken öğrenim durumuna göre akademik takvim esas alınarak yarıyıl ve yaz tatillerinde sigortalı olması halleri durum değişikliği sayılmamaktadır. Aynı Kanuna tabi kız çocukları için ise sadece Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerine yazılı müracaat etmeleri yeterli olmaktadır.
