Basın İş Kanunu Açısından Sözleşme ve Fesih

Basın İş Kanununa Göre Sözleşmenin Şekli ve Niteliği

Basın iş sözleşmesinin kurulması genel olarak iş sözleşmesinin kurulması ile benzerlik göstermektedir. Ancak Basın İş Kanununun 4. maddesinde yazılı sözleşme yapma zorunluluğu getirilmiştir. Kanun’da “yazılı sözleşme yapma mecburidir” ibaresi ile yer bulmaktadır. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi  13.02.1964 tarihli, 562 Esas 761 Nolu kararında  da yazılı sözleşme zorunluluğunun ispat şartı olduğunu kabul etmektedir.

4857 sayılı İş Kanununun 8. maddesine göre, süresi bir yıl ve daha uzun olan belirli süreli sözleşmeler dışında yazılı iş sözleşmesi yapma zorunluluğu bulunmamaktadır. Basın İş Kanununda işin nevi, ücret miktarı ve gazetecinin kıdeminin de basın iş sözleşmesine yazılması ve değişiklik olması halinde bu durumun sözleşmeye işlenmesi öngörülmüştür. İş Kanununda bu konuda doğrudan düzenleme yoktur. Ancak sözleşmede bulunması gereken asgari şartlar 8. maddenin 3. fıkrasından dolaylı olarak anlaşılmaktadır. Yazılı sözleşme bulunmayan hallerde, işçiye en geç 2 ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ve haftalık çalışma süresini, varsa ekleriyle birlikte temel ücreti, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge verme zorunluluğu öngörülmüştür.

Basın İş Kanununun 4. maddesinde, İş Kanunundan farklı olarak terfi esası getirilmiştir. Terfi esası 212 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle madde metnine dahil edilmiştir.

Terfi esası getirilen 4. madde ile gazeteci ile kendisini çalıştıran işveren arasındaki iş akdinin yazılı şekilde yapılması mecburi hale getirilmiş yapılan sözleşmede  aşağıdaki hususların gösterilmesi şart haline getirilmiştir:

• İşin nev’i,
• Ücret miktarı,
• Gazetecinin kıdemi,

İş nev’inin ve ücretin değişikliğinde mukaveleye derci mecburidir.

2 yıl gazetede çalışmış olan gazeteci terfi hak kazanır. Terfi mukavelede tespit edilen % nispetinde yapılır.

Fesih Halleri

1475 sayılı Kanunun 14. maddesinde kıdem tazminatına hak kazandıran fesih halleri ayrı ayrı sayılmıştır. İşverenin, İş Kanununun 25/II maddesinde belirtilen işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri dışında yaptığı fesih, kıdem tazminatı ödenmeyi gerektirir.

İş sözleşmesinin işveren tarafından madde 17’ye göre veya 25 / I, III, IV maddesindeki sağlık nedenleri, zorlayıcı nedenler veya işçinin gözaltına alınması nedenleriyle feshi hallerinde işçi lehine kıdem tazminatı hakkı doğar.

İş sözleşmesinin 24. maddeye göre sağlık nedenleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri, zorlayıcı sebeplerin doğması hallerinde, işçi tarafından sona erdirilmesi durumunda da kıdem tazminatına hak kazandıran fesihten söz edilir.

1475 sayılı Kanunun 14. maddesi doğrultusunda kıdem tazminatı doğuran diğer fesih halleri iş sözleşmesinin işçi tarafından:

• Muvazzaf askerlik,
• Emeklilik,
• Yaşlılık veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla sona erdirilmesi,
• Kadın işçinin evlilikten itibaren 1 yıl içinde iş sözleşmesini feshi sayılabilir.

Basın İş Kanunundan Doğan Fesih Halleri

Feshin ihbarı

Müddeti belli olmayan iş akitlerinde feshin ihbarı bu kanunda yazılı mühletlere tabidir.

İhbar mühletlerine tekabül eden ücret miktarındaki tazminatın işveren veya gazeteci tarafından diğer tarafa önceden ödenmesi suretiyle akdin derhal feshi mümkündür.

Akdin İşveren Tarafından Feshi

Meslekte en az 5 yıl çalışmış olan gazetecilere kıdem hakkı tanınır. Kıdem hakkı, gazetecinin mesleğe ilk giriş tarihinden itibaren hesaplanır. Akdin feshi halinde gazeteci, bu süreye göre hesaplanacak tazminatı almaya hak kazanır.

İş yerinde işverenle arasındaki hizmet münasebeti bir veya müteaddit mukaveleye istinaden fasılasız olarak en az 5 yıl sürmüş olan gazetecinin işine son verilmesi, yapılacak yazılı ihbardan itibaren 3 ay geçtikten sonra muteber olur. 5 seneden az hizmeti olanlar için bu ihbar müddeti 1 aydır. İhbar müddetinin son günü olan tarih tazminata esas tutulur ve yıllık izinden sayılmaz.

Gazeteci yıllık iznini kullanmamışsa, işine son verilmesi halinde, izin müddetine ait ücreti kendisine peşin olarak verilir.

Hizmetine bu madde hükümlerine göre son verilen gazeteciye feshi ihbar edilen mukavelenin taallük ettiği her hizmet yılı ve ya küsuru için, son aylığı esas ittihaz olunmak suretiyle her yıl için 1 aylık ücreti miktarında tazminat  verilir. Ancak, yıllık hizmetin 6 aydan az kısmı nazara alınmaz. İlk mukavele yılında bu miktar hesaplanmaz.

Bir defa kıdem tazminatı alan gazetecinin kıdemi, yeni işine girişinden itibaren hesaplanır. Ancak, buna aykırı olarak işverenle gazeteci arasında yapılacak mukavele muteberdir.

İşverenin maddi imkansızlık sebebiyle gazetecinin tazminatını bir defada ödeyememesi halinde, tediye en çok 4 taksitte yapılır ve bu taksitlerin tamamının süresi 1 yılı geçemez. Ancak, bu bölünme o iş yerinin mali vergisini tahakkuk ettiren maliye şubesinin, müessesenin zarar etmekte olduğu kararı üzerine yapılabilir.

Akdin Gazeteci Tarafından Feshi:

Gazeteci en az 1 ay evvel işverene yazılı ihbarda bulunmak suretiyle iş akdini her zaman feshedebilir. Yukarıda ki maddelerde yazılı ihbar mühletleri asgari olup mukavele ile artırılabilir.

Kanunun 6. maddesinde basın iş sözleşmesinin işveren tarafından haklı bir neden olmaksızın bildirimli feshi halinde gazetecinin kıdem tazminatına hak kazanacağı düzenlenmiştir. İşverenin, fesih bildirimi ile sözleşmeyi sona erdirmesi ve kıdem tazminatı ödenmesi sadece belirsiz süreli basın iş sözleşmelerinin bu kapsama gireceği belirtilmiştir.

Basın iş sözleşmesinin, gazeteci tarafından haklı nedene dayalı olarak feshedilmesi de kıdem tazminatı ödenmesini gerektirir. Kanunun 11. maddesine göre “mevkutenin veçhe ve karakterinde gazeteci için şeref ve şöhretini veya umumiyetle manevi menfaatlerini ihlal edici bir vaziyet ihdas edecek şekilde bariz bir değişiklik vukuu halinde gazeteci ihbar mühletini beklemeden akdi feshedebilir.”

2. fıkrada bu şekilde fesih bildiriminde bulunan gazetecinin, işverenin kusuru neticesinde basın iş sözleşmesini feshetmesi halinde alması gereken tazminat miktarı kadar tazminat isteyebileceği düzenlenmiştir.

İş Kanunu uygulamasında yer alan, ücretin, sigorta primlerinin, fazla çalışma bedellerinin ödenmemesi nedeniyle, işçinin ölümü, emeklilik, muvazzaf askerlik, evli kadının fesih yetkisi gibi fesih halleri Basın İş Kanunu bakımından söz konusu değildir.

Basın İş Kanununda, kural bulunmayan hallerde Borçlar Kanunu genel hükümlerine göre feshe başvurmak mümkündür.

Akdin Tatbik Edilmediği Hallerde Fesih:

Gazetecinin uğradığı hastalık sebebiyle iş akdi işveren tarafından feshedilemez. Ancak, bu hastalığın 6 aydan fazla uzaması halinde tazminat verilmek suretiyle akdin feshi cihetine gidilebilir.