Vergi İncelemesi Nedir ? Neden Vergi İncelemesi yapılır ?

Ülkemizde vergiler, temelde beyan esasına dayanmaktadır. Mükelleflerin beyanname ile vergilerini bildirmesi esasına dayanan bu sistemde, yapılan beyanların doğruluğunun incelenmesi gerekliliği doğmaktadır.

Beyanların incelenmesi suretiyle;

• Bir yandan fiilen var olan, diğer yandan da potansiyel olarak oluşabilecek vergi kayıp ve kaçağı önlenebilir. İnceleme      sonucunda, tespit edilen vergi kayıp ve kaçağı dolayısıyla alınacak vergi ve cezalar devlete ek gelir sağlar.

• Kayıt dışı ekonomik faaliyetler engellenebilir. Böylelikle bir yandan ticaretteki haksız rekabet önlenebilir, diğer yandan vergi    kayıplarının neden olacağı bütçe açıklarının ekonomide yapacağı enflasyonist etkinin önüne geçilebilir.

• Vergi, ödeme gücüne göre alınabilir, bu suretle  gelir dağılımının düzenlenmesi mümkün hale gelir.

• Vergi kanunlarının tam ve doğru olarak uygulanması sağlanır. Bu da, devletin saygınlığını ve gücünü gösterir.

Yukarıda açıklanan gerekler, vergi incelemesine vergi kanunlarımızda yer verilmesine neden olmuş, Vergi Usul Kanununda vergi incelemesi ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Bilindiği üzere, yürürlükteki vergi sistemimiz beyan esasına dayanmaktadır. Beyan esasının uygulandığı vergi sistemimizde, yoklama, inceleme, arama ve bilgi toplama gibi çeşitli kontrol araçları etkin olarak yer almaktadır. Mükelleflerin eksik ya da beyan dışı bıraktıkları kazanç ve iratları için farklı ağırlıklarda ekonomik veya hürriyeti bağlayıcı vergi cezaları öngörülmüştür.

Vergi İncelemesinde Amaç; Vergi Usul Kanununun 134’üncü maddesine göre, vergi incelemesi, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak amacıyla yapılır. İncelemeye yetkili olanlar tarafından gerek görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dahil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.

Madde hükmünden anlaşılacağı üzere, vergi incelemesi yalnızca, vergi kayıp ve kaçağını tespit etmeye yönelik değildir. İncelemede, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğu araştırılıp, tespit edilmekle birlikte, vergi mükellef ve sorumlularının doğru vergi ödemeleri de sağlanır. Vergi incelemesi yapmaya yetkili elemanlar, inceleme konusu vergiyle ilgili gerçek matrahı; defter, belge, kayıt ve hesapların incelenmesinin yanı sıra, fiili durumları araştırıp incelemek suretiyle de yapabilirler.

İnceleme Zamanı;  Vergi incelemesinin ne zaman yapılacağının evvelden haber verilmesi mecburi değildir. İnceleme, neticesi alınmamış hesap dönemi de dahil olmak üzere, tarh zaman aşımı süresi sonuna kadar her zaman yapılabilir. Evvelce inceleme yapılmış veya matrahın re’sen takdir edilmiş olması yeniden inceleme yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline mani değildir. (V.U.K. 138)

Vergi İncelemesine Tabi Olanlar; Bu kanuna veya diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemelerine tabidirler. (V.U.K. 137)

Vergi İncelemesinin Esasları; Vergi incelemesi yapanlar, yaptıkları inceleme sırasında aşağıdaki esaslara uymaya mecburdurlar.

1. İncelemeye tabi olana, bunun mevzunu işe başlamadan evvel açık olarak izah ederler;

2. Nezdinde inceleme yapılanın muvafakati olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapamazlar veya buna devam edemezler. (Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu hükmün dışındadır. Ancak bu gibi tedbirler, incelemelerin, yapıldığı yerdeki faaliyeti sekteye uğratmayacak şekilde yapılır)

3. İnceleme bitince, bunun yapıldığını gösteren bir vesika nezdinde inceleme yapılana verilir. (V.U.K. Mad.140)

Neler vergi incelemesine sebep olur?

1- İhbar: Öncelikle bir mükellef hakkında ciddi ve somut belgelere dayalı bir ihbar varsa bu ihbarın konusuyla sınırlı olarak bir vergi incelemesi yapılabilir. Burada bir konuyu da hatırlatmak isterim ihbar kanununda yapılan ihbarın doğru çıkması sonucu yapılan tarhiyatta ihbarcıya ödül verme uygulaması halen uygulamadadır bunu daha sonraki makalelerimde yazacağım

2- Sahte veya muhteviyatı itibarı ile yanıltıcı belge düzenleme veya kullanma: Sahte belge, yani halk diliyle naylon fatura, düzenleyen veya kullananlar Gelir İdaresinin kullanmış olduğu teknolojik altyapısı sayesinde elektronik ortamda rahatlıkla tespit edilebiliyor. Örneğin sahte belge düzenleyen bir mükelleften mal veya hizmet satın alırsanız bu sahte alış teknolojik imkanlarla her ay verdiğiniz alış ve satışlarınızı bildirdiğiniz beyannameler ile tespit edilmesi çok kolay ve incelemeye alınmanıza sebeptir.

3- Düşük kar oranları: Mali tablolarınız da, faaliyette bulunduğunuz sektördeki diğer mükelleflere göre bariz derecede daha düşük oranda bir karlılık oranı gözüküyorsa vergi incelemesi geçirebilirsiniz. Düşük kar oranı haklı sebeplere dayanıyorsa korkacak bir şey yok demektir.

4- Karşıt inceleme: Mal veya hizmet alışverişinde bulunduğunuz mükelleflerin vergi incelemesi geçirmesi durumunda vergi inceleme elemanı gerek görürse sizin kayıtlarınızı diğer mükellefin kayıtları ile karşılıklı mutabakat çerçevesinde denetleyebilir.

5- Yüksek rakamlı indirim ve istisnalar: Beyannameniz üzerinde ticari bilanço karından düştüğünüz istisna veya bağış gibi indirimler çok yüksek rakamlarda ise bu rakamın doğruluğu açısından inceleme yapılabilir.
6- Diğer kurumlardan gelen bilgiler ışığında inceleme: Gelir İdaresi hem kamu kurum ve kuruluşları ile hem de başta bankalar olmak üzere özel sektör kuruluşları ile oldukça önemli bilgi paylaşımı yapmakta. Bu kapsamda, gelen verilerin değerlendirilmesi neticesinde banka hesap hareketleriniz riskli görülebilir. Ya da E devlet sistemi sayesinde başka kurumlarda yaptığınız işlemler vergi kaybına sebep olduğu tespit edilebilir örneğin yapmış olduğunuz gayrimenkul alım satım işlemleri sebebiyle incelemeye alınabilirsiniz.
7- Sektör incelemeleri: Faaliyette bulunduğunuz sektörde vergi kaybı yaratan bir husus tespit edildiğinde tüm sektör firmaları bu hususla sınırlı olarak incelenebilir. Geçmiş yazılarımızda yeni vergi programları sayesinde belirlenen rasyolar dikkate alınarak çok çeşitli yöntemlerle hem sektörel hem de bölgesel inceleme yapılabileceğini ayrıntılı açıklamıştım

Vergi incelemesine alınma sebepleri bu saydığımız maddeler ile sınırlı değildir elbette. Tamamen tesadüfî olarak da incelemeye alınabilirsiniz. Ülkemizde vergi inceleme oranı geçen yıllarda %2–3 ‘lerde olduğunu geçmiş yazılarımızda söylemiştik.  Fakat köşemizi takip edenler hatırlayacaktır Daha önce yazdığım vergi idaresindeki değişimin farkında mısınız başlıklı makalemde bu %2–3 lük denetim oranın artık hayal olacağı bu oranların %40–45 lere çıkacağını nedenleri ile ayrıntılı yazmıştım incelemeler sonucunda mükelleflerin çok ciddi maddi yüklerle karşılaşabileceğini söyleyebiliriz. Korkulu rüya görmek istemeyen mükelleflerin yukarıda saydığımız sebepleri dikkate almaları ve işlemlerini gerçekleştirirken bunları göz önünde bulundurmalarını tavsiye ederim.

Beyanların incelenmesi suretiyle;

• Bir yandan fiilen var olan, diğer yandan da potansiyel olarak oluşabilecek vergi kayıp ve kaçağı önlenebilir. İnceleme      sonucunda, tespit edilen vergi kayıp ve kaçağı dolayısıyla alınacak vergi ve cezalar devlete ek gelir sağlar.

• Kayıt dışı ekonomik faaliyetler engellenebilir. Böylelikle bir yandan ticaretteki haksız rekabet önlenebilir, diğer yandan vergi    kayıplarının neden olacağı bütçe açıklarının ekonomide yapacağı enflasyonist etkinin önüne geçilebilir.

• Vergi, ödeme gücüne göre alınabilir, bu suretle  gelir dağılımının düzenlenmesi mümkün hale gelir.

• Vergi kanunlarının tam ve doğru olarak uygulanması sağlanır. Bu da, devletin saygınlığını ve gücünü gösterir.

Yukarıda açıklanan gerekler, vergi incelemesine vergi kanunlarımızda yer verilmesine neden olmuş, Vergi Usul Kanunu’nda vergi incelemesi ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Bilindiği üzere, yürürlükteki vergi sistemimiz beyan esasına dayanmaktadır. Beyan esasının uygulandığı vergi sistemimizde, yoklama, inceleme, arama ve bilgi toplama gibi çeşitli kontrol araçları etkin olarak yer almaktadır. Mükelleflerin eksik ya da beyan dışı bıraktıkları kazanç ve iratları için farklı ağırlıklarda ekonomik veya hürriyeti bağlayıcı vergi cezaları öngörülmüştür.

Vergi İncelemesinde Amaç; Vergi Usul Kanunu’nun 134’üncü maddesine göre, vergi incelemesi, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamak amacıyla yapılır. İncelemeye yetkili olanlar tarafından gerek görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dâhil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine de teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.

Madde hükmünden anlaşılacağı üzere, vergi incelemesi yalnızca, vergi kayıp ve kaçağını tespit etmeye yönelik değildir. İncelemede, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğu araştırılıp, tespit edilmekle birlikte, vergi mükellef ve sorumlularının doğru vergi ödemeleri de sağlanır. Vergi incelemesi yapmaya yetkili elemanlar, inceleme konusu vergiyle ilgili gerçek matrahı; defter, belge, kayıt ve hesapların incelenmesinin yanı sıra, fiili durumları araştırıp incelemek suretiyle de yapabilirler.

İnceleme Zamanı;  Vergi incelemesinin ne zaman yapılacağının evvelden haber verilmesi mecburi değildir. İnceleme, neticesi alınmamış hesap dönemi de dâhil olmak üzere, tarh zamanaşımı süresi sonuna kadar her zaman yapılabilir. Evvelce inceleme yapılmış veya matrahın re’sen takdir edilmiş olması yeniden inceleme yapılmasına ve gerekirse tarhiyatın ikmaline mani değildir. (V.U.K. 138)

Vergi İncelemesine Tabi Olanlar; Bu kanuna veya diğer kanunlara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzelkişiler vergi incelemelerine tabidirler. (V.U.K. 137)

Vergi İncelemesinin Esasları; Vergi incelemesi yapanlar, yaptıkları inceleme sırasında aşağıdaki esaslara uymaya mecburdurlar.

1. İncelemeye tabi olana, bunun mevzuunu işe başlamadan evvel açık olarak izah ederler;

2. Nezdinde inceleme yapılanın muvafakati olmadıkça resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapamazlar veya buna devam edemezler. (Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile ilgili emniyet tedbirlerinin alınması bu hükmün dışındadır. Ancak bu gibi tedbirler, incelemelerin, yapıldığı yerdeki faaliyeti sekteye uğratmayacak şekilde yapılır)

3. İnceleme bitince, bunun yapıldığını gösteren bir vesika nezdinde inceleme yapılana verilir. (V.U.K. Mad.140)

Neler vergi incelemesine sebep olur?

1- İhbar: Öncelikle bir mükellef hakkında ciddi ve somut belgelere dayalı bir ihbar varsa bu ihbarın konusuyla sınırlı olarak bir vergi incelemesi yapılabilir. Burada bir konuyu da hatırlatmak isterim ihbar kanununda yapılan ihbarın doğru çıkması sonucu yapılan tarhiyatta ihbarcıya ödül verme uygulaması halen uygulamadadır bunu daha sonraki makalelerimde yazacağım

2- Sahte veya muhteviyatı itibarı ile yanıltıcı belge düzenleme veya kullanma: Sahte belge, yani halk diliyle naylon fatura, düzenleyen veya kullananlar Gelir İdaresi’nin kullanmış olduğu teknolojik altyapısı sayesinde elektronik ortamda rahatlıkla tespit edilebiliyor. Örneğin sahte belge düzenleyen bir mükelleften mal veya hizmet satın alırsanız bu sahte alış teknolojik imkânlarla her ay verdiğiniz alış ve satışlarınızı bildirdiğiniz beyannameler ile tespit edilmesi çok kolay ve incelemeye alınmanıza sebeptir.

3- Düşük kar oranları: Mali tablolarınızda, faaliyette bulunduğunuz sektördeki diğer mükelleflere göre bariz derecede daha düşük oranda bir karlılık oranı gözüküyorsa vergi incelemesi geçirebilirsiniz. Düşük kar oranı haklı sebeplere dayanıyorsa korkacak bir şey yok demektir.

4- Karşıt inceleme: Mal veya hizmet alışverişinde bulunduğunuz mükelleflerin vergi incelemesi geçirmesi durumunda vergi inceleme elemanı gerek görürse sizin kayıtlarınızı diğer mükellefin kayıtları ile karşılıklı mutabakat çerçevesinde denetleyebilir.

5- Yüksek rakamlı indirim ve istisnalar: Beyannameniz üzerinde ticari bilanço karından düştüğünüz istisna veya bağış gibi indirimler çok yüksek rakamlarda ise bu rakamın doğruluğu açısından inceleme yapılabilir.
6- Diğer kurumlardan gelen bilgiler ışığında inceleme: Gelir İdaresi hem kamu kurum ve kuruluşları ile hem de başta bankalar olmak üzere özel sektör kuruluşları ile oldukça önemli bilgi paylaşımı yapmakta. Bu kapsamda, gelen verilerin değerlendirilmesi neticesinde banka hesap hareketleriniz riskli görülebilir. Ya da E devlet sistemi sayesinde başka kurumlarda yaptığınız işlemler vergi kaybına sebep olduğu tespit edilebilir örneğin yapmış olduğunuz gayrimenkul alım satım işlemleri sebebiyle incelemeye alınabilirsiniz.
7- Sektör incelemeleri: Faaliyette bulunduğunuz sektörde vergi kaybı yaratan bir husus tespit edildiğinde tüm sektör firmaları bu hususla sınırlı olarak incelenebilir. Geçmiş yazılarımızda yeni vergi programları sayesinde belirlenen rasyolar dikkate alınarak çok çeşitli yöntemlerle hem sektörel hem de bölgesel inceleme yapılabileceğini ayrıntılı açıklamıştım

Vergi incelemesine alınma sebepleri bu saydığımız maddeler ile sınırlı değildir elbette. Tamamen tesadüfî olarak da incelemeye alınabilirsiniz. Ülkemizde vergi inceleme oranı geçen yıllarda %2–3 ‘lerde olduğunu geçmiş yazılarımızda söylemiştik.  Fakat köşemizi takip edenler hatırlayacaktır Daha önce yazdığım vergi idaresindeki değişimin farkında mısınız başlıklı makalemde bu %2–3 lük denetim oranın artık hayal olacağı bu oranların %40–45 lere çıkacağını nedenleri ile ayrıntılı yazmıştım incelemeler sonucunda mükelleflerin çok ciddi maddi yüklerle karşılaşabileceğini söyleyebiliriz. Korkulu rüya görmek istemeyen mükelleflerin yukarıda saydığımız sebepleri dikkate almaları ve işlemlerini gerçekleştirirken bunları göz önünde bulundurmalarını tavsiye ederim.