Basın İş Kanunda Gazetecilerde Kıdem Tazminatı

5953 sayılı Basın İş Kanununa tabi olarak çalışan gazetecilerin kıdem tazminatı hakları gerek kazanım koşulları gerekse de hesaplanması bakımından 1475 sayılı İş Kanunu ve 854 sayılı Deniz İş Kanununa göre ciddi farklılıklar göstermektedir. Fakat bu farklılık gazeteci (işçi) lehine bir nitelik göstermektedir.

Kıdem tazminatı, çalışanların işverendeki hizmet ve emeklerinin, işçinin yıpranması ve işyerine sadakatinin karşılığında işçiye – gemi adamına ve gazeteciye ödenen bir tutardır. Bu makalemde Basın İş Kanunu’nu tümüyle değil yalnızca kıdem tazminatı ile ilgili hükümleri itibariyle değerlendirmeye tabi tutacağım.

Basın İş Kanunu Kapsamında Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Koşulları Öncelikle konumuzla ilgili olarak 5953 sayılı Basın İş Kanunun da yer alan hükümlere bakmak gerekir. Söz konusu hükümler 5953 sayılı Basın İş Kanununun 1, 6, 7, 11 ve 3984 Radyo Ve Televizyonların Kuruluş Ve Yayınları Hakkında Kanun madde 38’den ibaret olup madde metinleri sırasıyla şöyledir: 5953 sayılı Basın İş Kanunu Madde 1- (Değişik: 4.1.1961 – 212/1 md.)

Bu kanun hükümleri Türkiye’de yayınlanan gazete ve mevkutelerle haber ve fotoğraf ajanslarında her türlü fikir ve sanat işlerinde çalışan ve İş Kanunundaki “işçi” tarifi şümulü haricinde kalan kimselerle bunların işverenleri hakkında uygulanır. Bu Kanunun şümulüne giren fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denir.

Akdin İşveren Tarafından Feshi ve Kıdem Tazminatı: 5953 sayılı Basın İş KanunuMadde 6 – (Değişik; 4.1.1961 – 212/1 md.) «Meslekte en az 5 yıl çalışmış olan gazetecilere kıdem hakkı tanınır. Kıdem hakkı gazetecinin mesleğe ilk giriş tarihinden itibaren hesaplanır. Akdin feshi halinde gazeteci, bu süreye göre hesaplanacak tazminatı almaya hak kazanır. Birinci maddenin şümulüne giren bir iş yerinde işverenle arasındaki hizmet münasebeti bir veya müteaddit mukaveleye istinaden fasılasız olarak en az 5 yıl sürmüş olan gazetecinin işine son verilmesi, yapılacak yazılı ihbardan 3 ay geçtikten sonra muteber olur. Beş seneden az hizmeti olanlar için bu ihbar müddeti 1 aydır. İhbar müddetinin son günü olan tarih tazminata esas tutulur ve yıllık izinden sayılmaz. Hizmetine bu madde hükümlerine göre son verilen gazeteciye feshi ihbar edilen mukavelenin taalluk ettiği her hizmet yılı veya küsuru için, son aylığı esas ittihaz olunmak suretiyle her yıl için 1 aylık ücreti miktarında tazminat verilir. Ancak, yıllık hizmetin altı aydan az kısmı nazara alınmaz. İlk mukavele yılında bu miktar hesaplanmaz. Bir defa kıdem tazminatı alan gazetecinin kıdemi, yeni işine girişinden itibaren hesaplanır. Ancak, buna aykırı olarak işverenle gazeteci arasında yapılacak mukavele muteberdir. İşverenin maddi imkansızlık sebebiyle gazetecinin tazminatını bir defada ödeyememesi halinde, tediye en çok dört taksitte yapılır ve bu taksitlerin tamamının süresi bir yılı geçemez. Ancak, bu bölünme o iş yerinin mali vergisini tahakkuk ettiren maliye şubesinin, müessesenin zarar etmekte olduğu kararı üzerine yapılabilir. İş Kanununun 18, 19, 20, 21 ve 29. maddesi hükümleri kıyas yoluyla uygulanır. 3.Akdin Gazeteci Tarafından Feshi: 5953 sayılı Basın İş Kanunu Madde 7 – Gazeteci en az 1 yıl evvel işverene yazılı ihbarda bulunmak suretiyle iş akdini her zaman feshedebilir. İhbar Mühletini Beklemeksizin Fesih Hakkı ve Tazminat: 5953 sayılı Basın İş Kanunu Madde 11- «Bir mevkutenin veçhe ve karakterinde gazeteci için şeref veya şöhretini veya umumiyetle manevi menfaatlerini ihlal edici bir vaziyet ihdas edecek şekilde bariz bir değişiklik vukuu halinde, gazeteci ihbar mühletini beklemeden akdi feshedebilir. İş akdini birinci fıkranın verdiği hakka dayanarak fesheden gazeteci, işverenin kusuru neticesinde iş akdini feshetmiş olsa idi ne miktar tazminat alacak idiyse, o miktar tazminat isteyebilir. Vazifesinin ifasiyle ilgili hususlarda gazetecinin bilerek veya ağır bir ihmali neticesi olarak mevkutenin itibar veya şöhretine halel verecek fil ve harekette bulunması hali işverene ihbar mühletini beklemeden iş akdini derhal feshetmek hakkını veren ağır sebeplerden sayılır. Gazetecinin, şeref ve şöhretine halel verebilecek mahiyette bir fili ve harekette bulunması için işveren tarafından vaki isteği yerine getirmemesi hali işverene ihbar mühletini beklemeksizin iş akdini feshetmek hakkını vermez. Müddeti muayyen olan mukavelelerde de yukarıda yazılı fesih hakkı mukavele müddetinin sona ermesini beklemeksizin kullanılabilir. 13.04.1994 tarih ve 3984 sayılı. Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun’un konumuzla ilgili 38. maddesi ise şöyledir: Radyo ve Televizyon Kuruluşlarının Haber Birimlerinde Çalışanlar «Madde 38: Radyo ve Televizyon kuruluşlarının haberle ilgili birimlerinde çalışanlar 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’a tabidir. Bu birimlerde çalıştırılacak basın kartlı personelin asgari sayısını Üst Kurul belirler.» Şimdi tüm bu yasa hükümleri incelendiğinde 5953 sayılı Basın İş Kanunu çerçevesinde kıdem tazminatına hak kazanma koşulları

• Basın İş Kanunu’na tabi bir hizmet akdiyle çalışma söz konusu olmalı,
• Hizmet Akdinin Kıdeme Hak Kazandıracak Şekillerde Sona Ermesi
• Gazetecinin ölümü
• Beş Yıllık Çalışma Koşulu oluşmalıdır.

Kıdem Tazminatının Hesabı Gazetecinin kıdem tazminatı mesleğe başladığı gün olarak ele alınır. Kıdem süresi sonu olarak da; – Bildirimli fesihlerde bildirim süresinin son günü olan tarih, – Derhal fesihlerde, feshin yapıldığı tarihtir. Bildirim süresi peşin ödense de bildirim süresinin son günü hesap edilecektir.

• Gazeteciye son aylığı esas alınmak sureti ile sözleşmesinin ilişkin olduğu her hizmet yılı için, 1 aylık brüt ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenecektir.
• 5 yıldan fazla olan her hizmet yılı ve küsuru için de ihbar tazminatı hesaplanacak olup küsurların hesabında 6 aydan az süreler dikkate alınmayacaktır.
• Basın İş Kanununda kıdem tazminatı için bir tavan öngörülmemiştir.
• Gazetecinin 24 aylık ücretinden fazlaya tekabül eden kıdem tazminatı miktarı gelir vergisine tabi tutulmuştur.
• Kıdem tazminatı bir defada ve derhal ödenmelidir. Ancak işverenin maddi imkansızlık sebebiyle gazetecinin tazminatını bir defada ödeyememesi halinde, tediye en çok dört taksitte yapılır ve bu taksitlerin tamamının süresi bir yılı geçemez. Ancak, bu bölünme o iş yerinin mali vergisini tahakkuk ettiren maliye şubesinin, müessesenin zarar etmekte olduğu kararı üzerine yapılabilir.
• Kıdem tazminatı ücret olarak nitelendirilemeyeceğinden 10 yıllık zaman aşımı süresine tabi olacaktır.
• Zamanında ödenmeyen kıdem tazminatı için Basın İş Kanununda özel bir faiz oranı belirtilmemiş olduğundan yasal faiz uygulanmak gerekir.

Son İş yerimi Tüm Çalışmamı Kıdemde Esas Olacaktır Gazeteci, Basın İş Kanunun da öngörülen şartların taşıması halinde tüm kıdem süresi üzerinden son işvereni tarafından kıdem tazminatı ödenecektir. Gazetecinin kıdem tazminatı hakkının kazanımı için aranan beş yıllık çalışmayı aynı iş yerinde gerçekleştirmesi şart olmadığından, ödemeyi son işveren, diğer iş yerlerin de yapılan çalışmalar da hesaba katılarak yapacaktır. Kanunda daha önce çalışılan iş yerlerinin işverenlerine ödemeyi yapan işverenin rücuu hakkında bir hüküm bulunmamaktadır. Kıdem Tazminatında Tavan Ölçüsü Varmıdır? Burada kıdem tazminatı için bir tavan söz konusu değildir. Gelir vergisi açısından 24 ay kadar kısmı vergiden muaf tutulmuştur. Bu durum karşısında 24 aylık tutardan Gelir Vergisi alınmayacak, Damga Vergisine tabi olacaktır. Kıdem Tazminatı Tek Seferde mi Ödenecek? İşveren kıdem tazminatını bir defada ödeyebileceği gibi, ödeme şartlarına göre 4 taksitle de ödeyebilir. Burada en fazla taksitleri 1 yıla yayabilecektir. Bunun için de taksitli ödeme de gerekçe olarak işverenin bağlı bulunduğu vergi dairesinin o işletmenin zarar etmekte olduğuna dair kararının olması gerekir. Kıdem Tazminatı Ödenmemesi Durumunda Zaman Aşımı Süresi Nedir? Ödenmeyen kıdem tazminatları için dava açımı için öngörülen süre 10 yıllık zaman aşımına tabidir. Yargıtay Kararları

• Kıdem tazminatı son çıplak brüt ücret üzerinden hesaplanır. ( 9.HD. 06.10.2003-2920/16216)

• Kıdem tazminatı hesaplanırken “daha önce kıdem tazminatı alınmış” süreler (aksine bir anlaşma yoksa) hesaba katılmaz. Fakat bu tür bir anlaşmanın varlığı durumunda

Anılan süreler için de kıdem tazminatı hesaplanır. (9.HD. 19.03.2003-6795/20418)

• Zamanında ödenmeyen kıdem tazminatı için yasada ayrıksı bir kurala yer verilmediğinden ve 1475 sayılı İş Kanunu  İse Basın İş Kanunu’na göre genel kanun niteliği taşımadığından, (en yüksek banka mevduat faizi değil) 3095 sayılı  Kanun çerçevesinde gecikme faizi uygulanır. (9.HD. 29.01.2002-15518/1624)/9.HD. 07.10.2008-26536/25713)

• Sözleşmenin, gazeteci tarafından haklı sebeple feshi halinde kıdem tazminatı alma hakkı da vardır. (Yargıtay 9.HD., 03.03.2003, 2003/2718,)

• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, gazetecinin istifa etmesi halinde kıdem tazminatı alamayacağına hükmetmiştir. (Yargıtay  HGK , 12.03.1997, E. 1994/1489 , K.1994/8042.)

• Önce Basın İş Kanunu’na tâbi iken, sonra aynı işverene bağlı olarak İş Kanunu kapsamında çalışmasını sürdüren işçiye kıdem tazminatı ödenirken, önceki sürenin kıdem tazminatının tavan sınırlamasına tâbi olmadan hesaplanması, sonraki sürenin ise tavan hükmü dikkate alınarak değerlendirilmesi gerektiğine karar vermiştir. (Yargıtay 9. HD.,03.02.1987, E. 1986/10722, K.1987/952)

• Gazetecinin, kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için meslek kıdeminin en az 5 yıl olması şarttır. Ancak, bir defa 5 yıllık kıdemin kazanılması durumunda her bir işveren yanında yeni bir 5 yıl kıdem şartı aranmaz. (Yargıtay 15.7.2008 gün 2008/ 3638 E, 2008/ 20448 K.)

• Basın işçileri için bir kısım farklı düzenlemeler yapılmasının yapılan işin gereğidir. (Anayasa Mahkemesi, 12.06.2008 gün, 2005/28 E, 2008/122 K.)

• Ücretin zamanında ödenmemesi hususu işçiye haklı fesih hakkı verip kıdem tazminat almasına olanak yoktur. Yüksek YHGK’nın 16.05.2001 gün 2001/9-417 E, 2001/419 K, Yargıtay 9. HD 28.06.2007/34521 E, 2007/21159 K, Yargıtay Dokuzuncu HD 24.02.2003/11580 E,2004/3119 K sayılı kararlar.